_για την ευεργεσία

Φίλε Μιχάλη,

Χθες βρέθηκα στο ΚΤΕΛ Χανίων, ξέρεις είναι ένας πολυσύχναστος τόπος. 

Κι εκεί, ως συνήθως, συχνάζουν διάφοροι ζητιάνοι και ζητιάνες, κάθε λογής, που ζητάνε, επίμονα μερικές φορές, ελεημοσύνη από τους ανθρώπους.

Άλλοι τους δίνανε κάτι ψιλά, άλλοι τους βρίζανε, μερικοί, μάλιστα, τους συμβούλευαν  «να πας να δουλέψεις, βρε», άλλοι κάνανε πως ούτε καν τους βλέπανε.

Είμαι σίγουρη ότι θα σου έχει συμβεί και σένα πολλές φορές.

Εξ αιτίας αυτής της επαναλαμβανόμενης σκηνής, που συναντάμε όλοι συχνά σ' όλους τους τόπους, και ξεπερνώντας τα γνωστά επιχειρήματα της εκμετάλλευσης, της παιδικής εργασίας, της κοινωνικής πρόνοιας για τους αδύναμους που δεν υπάρχει, την οικονομική κρίση και τα φαινόμενα που την συνοδεύουν, σκέφτηκα πάνω στο συνολικότερο θέμα της Ευεργεσίας. Ως ευεργεσία, ας συμφωνήσουμε, αυτό που λέει η λέξη δηλαδή το καλό έργο, το έργο που περικλείει μέσα του το καλό, το αγαθό.

Αυτές τις σκέψεις μου θέλω να σου εκθέσω.

Είναι καλό πράγμα να ευεργετούμε κάποιον; Τι δείχνουμε κάνοντας μια ευεργεσία; Τι μήνυμα στέλνουμε και σε ποιόν;

Κατ’ αρχάς θα λέγαμε ότι είναι καλό πράγμα να δείχνουμε την μεγαλοθυμία μας, να είμαστε ελεήμονες, εξάλλου αυτή η στάση συνάδει με την χριστιανική ηθική που μας διδάσκει να δίνουμε ακόμα και από το υστέρημά μας.

Πού βρίσκεται λοιπόν το λάθος και, όπως σωστά παρατηρούν πολλοί, αυτή μας η στάση προκαλεί περισσότερο κακό παρά καλό, σε μας αλλά και στους άλλους πολλές φορές. Είναι ο αποδέκτης της ευεργεσίας αυτός που δεν την αξίζει; Ή μήπως ο άλλος πόλος δηλαδή ο ευεργέτης είναι  αυτός που έχει το πρόβλημα; Μάλιστα, πολλοί λένε ότι η ελεημοσύνη, που δίνουν -όσοι τελοσπάντων δίνουν- διαιωνίζει το πρόβλημα, δημιουργεί δηλαδή κι άλλους ζητιάνους. 

Σκέφτηκα λοιπόν ότι η  ευεργεσία σαν ενέργεια ξεκινάει από τον ευεργέτη. Επομένως αυτός είναι ο καθοριστικός παράγοντας που θα καθορίσει την φύση της, θα της δώσει  την κατεύθυνσή της και θα αποβλέψει ή θα προβλέψει το αποτέλεσμά της.

Οι άνθρωποι είμαστε έτσι φτιαγμένοι που αν κάνουμε κάτι  αυτόματα μέσα μας δημιουργείται μια σύνδεση αιτίου – αποτελέσματος π.χ. αν πατήσω το γκάζι αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα να αυξηθεί η ταχύτητα.

Εάν ο ευεργέτης κάνοντας την ευεργεσία έχει στο μυαλό του ένα θολό αίτιο για τους λόγους που τον οδηγούν σ’ αυτήν την πράξη, το πιο πιθανόν είναι να πέσει σε σφάλμα. Το σφάλμα δεν βρίσκεται στην καθ’αυτή πράξη της ευεργεσίας αλλά στα συναισθήματα και τις προσδοκίες που καλλιέργησε ο ευεργέτης . Στο τι δηλαδή περίμενε να δει να έρχεται ως αποτέλεσμα από αυτή του τη πράξη.

Εάν για παράδειγμα κάποιος μεγάλος ευεργέτης κάνει μια δωρεά στο Κράτος, ας πούμε ένα μορφωτικό ίδρυμα (όπως έχουν κάνει κατά καιρούς πολλοί μεγάλοι "εθνικοί ευεργέτες" όπως τους λένε) και έχει μέσα στο μυαλό του ότι αυτή η δωρεά θα καθορίσει την ποιότητα της εκπαίδευσης στην χώρα μας και δει ότι αυτό δεν γίνεται, πιθανόν να συμπεράνει ότι κακώς την έκανε.

Ή εάν κάποιος κάνει μια δωρεά στην πόλη του για την ανακούφιση κάποιων αναξιοπαθούντων και δει ότι είτε τα χρήματα δεν πηγαίνουν σ’ αυτούς είτε ότι οι αναξιοπαθούντες δεν βοηθήθηκαν ουσιαστικά πάλι ίσως συμπεράνει ότι είναι άδικος κόπος.

Ή εάν κάποιος δώσει ένα κομμάτι ψωμί σε ένα φτωχό άνθρωπο και δει ότι αυτός ούτε που το αναγνωρίζει, ούτε που νιώθει κάποια υποχρέωση απέναντί του, αλλά αντίθετα, τον θεωρεί και βλάκα από πάνω ή εκμεταλλεύεται την καλή του διάθεση, θα νιώσει προφανώς ότι δεν έπρεπε να κάνει την ελεημοσύνη – προσφορά αυτή.
Βέβαια, πολλοί, ακολουθώντας μια δήθεν χριστιανική επιταγή, γίνονται κατ' ανάγκη ελεήμονες, καθώς προσδοκούν αυτή τους η πράξη να τους αναγνωριστεί μετά θάνατον και να τους κατατάξει εκ δεξιών του Πατρός. Μια αντίληψη δούναι και λαβείν, που για μένα είναι τουλάχιστον αποκρουστική. 

Όμως έχουμε (δηλαδή εγώ έχω) πει ότι δεν είμαστε εμείς οι δημιουργοί του κόσμου. Ο κόσμος δημιουργείται και αλλάζει με έναν δικό του ρυθμό. Με μια δική του ταχύτητα, που είναι εντέλει η συνισταμένη πολλών πραγμάτων. 
Πώς να κάνουμε να συμπέσει η ταχύτητα του κόσμου με την δική μας; Με του καθενός από εμάς; Πώς να κάνουμε η ευεργεσία που θα προσφέρουμε να γίνει αφορμή για έναν καλύτερο κόσμο, με καλύτερες σχέσεις, με ευγνωμοσύνη, με ειλικρίνεια ;  Πώς να κάνουμε η ευεργεσία που προσφέρουμε να είναι επαρκής αιτία που θα προκαλέσει την αναμενόμενη συμπεριφορά του άλλου ;

Νομίζω ότι δεν μπορούμε. Τότε τι πρέπει να γίνει; Θα πρέπει να κάνουμε ευεργεσίες ή όχι;  

Νομίζω ότι δεν είναι θέμα που απαντιέται με ένα "πρέπει" ή "δεν πρέπει". 
Δεν είναι δηλαδή θέμα ηθικότητας. Αλλά μιας βαθιάς ηθικής στάσης απέναντι στον κόσμο, μιας αντίληψης για την υφή του κόσμου.  Αν αποφασίσουμε, στον βαθμό που μας αντιστοιχεί και στο μέτρο των δυνάμεών μας,  να κάνουμε ευεργεσίες, ας ανοίξουμε το οπτικό μας πεδίο και ας συνειδητοποιήσουμε ότι μιλάμε για τα καλά, τα αγαθά έργα. 

Εάν θέλουμε να κάνουμε καλά έργα τότε θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να τα πράξουμε   όχι για να μας αναγνωριστούν ή για να αλλάξουν τον κόσμο, για να επιφέρουν κάποιες αλλαγές στη ανθρώπινη φύση που πολλές φορές είναι αχάριστη και μικρή, αλλά για να διατηρεί αυτός ο κοσμικός ρυθμός, το ανθρώπινο μέτρο του. Όχι το δικό μας ή του καθενός από εμάς. Αλλά το ανθρώπινο που περιλαμβάνει από κοινού και θεαματικές ευεργεσίες και απροσδόκητες αχαριστίες. Γιατί αυτό είναι το ανθρώπινο.

Έτσι πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι και για την αχαριστία και ειλικρινείς και προσεκτικοί όταν ευεργετούμε.

Γιατί έτσι μαθαίνουμε το πώς είναι αυτού του κόσμου.

Και η σοφία δεν βρίσκεται στο να γίνουμε περισσότερο καχύποπτοι και τσιγκούνηδες στις συναλλαγές μας (και δεν εννοώ μόνο τις οικονομικές αλλά πάσης φύσεως συναλλαγές μεταξύ ανθρώπων) αλλά στο να  καταλάβουμε τον ρυθμό του κόσμου. 
Για να το καταλάβουμε πολλές φορές χρειάζεται να σκεφτούμε πάλι από την αρχή τα πράγματα, υπερσκελίζοντας τις εύκολες απαντήσεις και να αποφασίσουμε σε ποιά μεριά θέλουμε να είμαστε.
Ή απλώς για να μας δοθεί το προνόμιο αυτής της αέρινης διακριτικότητας,  όπως λέει ο φίλος ποιητής Ν. Βρεττάκος,  να βγάλουμε το κεφάλι μας από ένα παράθυρο του μέλλοντος και να κάνουμε μια ερώτηση. 

Σε φιλώ με αγάπη.