_Κ.Π. Καβάφης : πρόσθεσις

Aν ευτυχής ή δυστυχής είμαι δεν εξετάζω.
Πλην ένα πράγμα με χαράν στον νου μου πάντα βάζω —
που στην μεγάλη πρόσθεσι (την πρόσθεσί των που μισώ)
που έχει τόσους αριθμούς, δεν είμ’ εγώ εκεί
απ’ τες πολλές μονάδες μια. Μες στ’ ολικό ποσό
δεν αριθμήθηκα. Κι αυτή η χαρά μ’ αρκεί.

(Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993)

Σχόλιο : 

Δεν θέλω να κάνω ανάλυση... ένα σχόλιο μόνο.. Υπήρξαν και υπάρχουν -ευτυχώς- πολύ αξιότεροι εμού αναλυτές, που έσκυψαν με γνώση και συγκίνηση πάνω στο έργο που μας άφησε ο μεγάλος Αλεξανδρινός.
Πριν, όμως, μπω στα ενδότερα, λέω να κάτσω λίγο απ' έξω, να θαυμάσω το οικοδόμημα. Γενικά, καλό είναι να το κάνουμε αυτό. Μια πρώτη καταγραφή, μια εξωτερική εποπτεία, καθώς η μορφή περι-γράφει το περιεχόμενο και το περιεχόμενο χύνεται μέσα στη μορφή του, μας είναι πάντα χρήσιμη για να συνδεθούμε και να μείνουμε εντός του ποιήματος.
Ας είναι... διάφορες σκέψεις...ή οδοί για την σκέψη, γενικώς...
Αυτό λοιπόν το ποίημα του Κ.Π.Καβάφη είναι μια στροφή, θα έλεγα σαν ένας χώρος ενιαίος, λιτός, χωρίς πρόσθετα παρακολουθήματα, δίχως περιττά συναισθηματικά αετώματα.
Πελεκημένος, πέτρινος, ισορροπημένος.... χώρος σαφής, λόγος δεμένος, καβαφικός....

Τι μπορεί ένα τέτοιο μονόχωρο - σχεδόν στενόχωρο- ποίημα να στεγάσει;
Η απάντηση βρίσκεται ήδη δηλωμένη στον πρώτο στίχο:

Aν ευτυχής ή δυστυχής είμαι δεν εξετάζω.

Θα εξετάσουμε, λοιπόν, κάτι που βρίσκεται πέρα από την συζήτηση περί ευτυχίας ή δυστυχίας των ανθρώπων....
Μια συζήτηση που, συνήθως, γίνεται με όρους αθροιστικούς και με την δύναμη που έχουνε οι ανθρώπινες μάζες, να θέτουν αντικειμενικά κριτήρια για το ιδεώδες της ευτυχίας ή το απευκταίον της δυστυχίας, σε κάθε εποχή.

Δημιουργείται έτσι ένα σύνολο, τρομακτικής ισχύος, και από την άποψη του όγκου του (όλοι θέλουν να χωρέσουν σ' αυτό) αλλά κυρίως από την άποψη του εύρους του (η έκτασή του εισδύει από τις πιο ασήμαντες ή ανεπαίσθητες λεπτομέρειες της καθημερινότητας έως την πολιτική πράξη).

Κατά μια έννοια αυτή η συναρίθμηση είναι μια "σωτηρία". Γιατί δημιουργείται στο άτομο η σωτήρια ψευδαίσθηση ότι το είδωλο που βλέπει αντικειμενικοποιημένο πάνω στα πράγματα, πάνω στις κοινές παραδοχές όλων ή κάποιων που επιλέγει να ανήκει και κυρίως πάνω στους άλλους ανθρώπους.... είναι ο εαυτός του.

Μπορεί έτσι να νεκρωθεί, συναριθμούμενος.... μέσα σε λίστες, σε ομάδες, σε ιδεολογίες, χωρώντας μέσα στο ολικό ποσό, να νιώσει τις τρέχουσες χαρές, τις παρεχόμενες λύπες...

Βέβαια, μπορεί κάποιος, να ισχυριστεί ότι η απαίτηση του ποιητή, που εκδηλώνεται ως μίσος -την πρόσθεσί των που μισώ -να εξαιρεθεί από το άμορφο πλήθος, είναι στην καλύτερη περίπτωση μικροαστική φενάκη και στην χειρότερη ύβρις. Ότι εκδηλώνεται μια υπερεκτίμηση του εαυτού, μια επιθετικότητα, ένας ελιτισμός και μια περιφρόνηση των πολλών. Και μέσα σ' ένα πλαίσιο ταπεινότητας, αυτή η ένσταση έχει μια ηθική αξία.

Μπορούμε να αναζητήσουμε το έρεισμα του ποιήματος πέραν από την ηθική;

Ο Καβάφης δεν είναι ένας ηθικολόγος ποιητής... όταν γράφει δεν είναι για να μας πει τι είναι καλό και τι κακό, δεν τον απασχολεί το δέον, αλλά κάτι πολύ περισσότερο, που να θεμελιώνει το δέον.

Από πού λοιπόν αντλεί αυτή την "ασεβή" απαίτηση να μην συναριθμηθεί με τους πολλούς; Γιατί νομιμοποιούμαστε να μπαίνουμε σε μια "συζήτηση" πέραν της ευτυχίας ή της δυστυχίας των ανθρώπων;

Η απάντηση, κατά τη γνώμη μου, βρίσκεται στο δεύτερο στίχο :

Πλην ένα πράγμα με χαράν στον νου μου πάντα βάζω

Είναι το "πλην".
Ήτοι, η πρωταρχική και μοναδικά ανθρώπινη δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος να αφαιρείται... να αποσπάται από το φυσικό περιβάλλον, από το άμεσο δεδομένο, να έχει αφαιρετική σκέψη, να δημιουργεί γλώσσα, λόγο και μοναδική συνείδηση της ύπαρξής του, να ανίσταται από ό,τι τον εξομοιώνει και τον κρατά στην ισοπεδωτική όσο και ανούσια χαμω-ζωή ενός ικανοποιημένου -ευτυχισμένου θηλαστικού.

Το ποίημα Πρόσθεσις του Κ.Π.Καβάφη ίσως φτιάχτηκε για να στεγάσει την πρωταρχική επιθυμία, την λαχτάρα του ανθρώπου για μια Χαρά αφαίρεσης ανόθευτη κι απαρασάλευτη

Κι αυτή η χαρά μ’ αρκεί.

Διαβάζοντας το ποίημα, ήρθαν στο νου μου εικόνες της τηλεόρασης, κοινό κτήμα όλων, πιστεύω... εννοώ αυτές από τους δρόμους των μεγαλουπόλεων, π.χ. της Νέας Υόρκης ας πούμε, όπου βλέπεις ένα άμορφο πλήθος να πηγαινοέρχεται... σχεδόν μηχανικά... και σε λίγο η ταχύτητα της κάμερας επιταχύνεται... επιταχύνεται.. τόσο που σταματάς να βλέπεις... δεν μπορείς πλέον να βλέπεις κανένα πρόσωπο... μόνο το ολικό... το άμορφο ολικό τερατώδες ποσό...