_Ο Εξουθενωμένος άνθρωπος

Ι.

O "εξουθενωμένος άνθρωπος" δεν είναι ένας άνθρωπος που θα συναντήσετε μόνο στην Ελλάδα, στους δικούς μας δρόμους, στους σταθμούς, στους χώρους εργασίας, στα δικά μας σπίτια και θα μπορούσε εύκολα και ίσως δικαίως να συνδεθεί με την οικονομική κρίση, η οποία εδώ και μια πενταετία έχει εξουθενώσει πρώτα οικονομικά και στη συνέχεια και ψυχικά τους κατοίκους αυτής της χώρας.

Ο "εξουθενωμένος άνθρωπος" είναι ένας χαρακτηριστικός τύπος ανθρώπου που αναδύεται σταδιακά αλλά σταθερά, καθώς βαδίζουμε στον 21ο αιώνα και αφορά όλον τον λεγόμενο "αναπτυγμένο" κόσμο.

Επίσης δεν έχει να κάνει με την ηλικία στην οποία βρίσκεται κάποιος. Εξουθενωμένους ανθρώπους δεν συναντάμε μόνο σε ηλικίες κοντά στην συνταξιοδότηση, αλλά και ανάμεσα σε νέους που βρίσκονται στην λεγόμενη "παραγωγική" ηλικία.

Η εξουθένωση για την οποία κάνω λόγο, αφορά τον άνθρωπο που έχει εξαντλήσει όλα τα αποθέματα ενέργειας που διαθέτει σωματικά, ψυχικά και πνευματικά, στην προσπάθειά του να συναντηθεί και να επικοινωνήσει με τον "άλλο". Όπου "άλλος" μπορεί να είναι γενικά ο συνάνθρωπος (συμ-πολίτης, συγ-γενής, συν-άδελφος) αλλά και ο ίδιος ο εαυτός. 

Ο άνθρωπος του 21ου αιώνα, όντας βαθιά απομονωμένος από το κοινωνικό σώμα, αναλώνεται σε τιτάνιες όσο και μάταιες προσπάθειες να ανασυστήσει αυτό το "συν" , το "μαζί" που αναφέρεται στην κοινή κοινωνική ανθρώπινη ρίζα. Στην προσπάθειά του αυτή αποτυγχάνει, ξαναπροσπαθεί, αποτυγχάνει εκ νέου και στο τέλος πέφτει νικημένος και περισσότερο απομονωμένος. Η προσπάθεια αυτή δεν έχει ένα χρονικό, παρατακτικό χαρακτήρα και δεν συνδέεται η κάθε προσπάθεια με μια αποτυχία. Προσπάθεια και αποτυχία είναι δύο καταστάσεις που βιώνονται ταυτόχρονα και συνθέτουν ένα οργανικό σύνολο - ορίζοντα ζωής και αυτοπραγμάτωσης που όμως δεν δικαιώνεται. 

ΙΙ.

Κύριος τόπος όπου μπορούμε να δούμε "εξουθενωμένους" ανθρώπους είναι ασφαλώς οι χώροι εργασίας. Εκεί θα συναντήσουμε ανθρώπους που αν και είναι απολύτως δημιουργικοί, ευφάνταστοι, ευαίσθητοι και έντιμοι, στην εκτέλεση των εργασιακών τους καθηκόντων στοιχίζονται κάτω από δύο μοντέλα - κατηγορίες: είτε του "αδιάφορου" είτε του "ευγενούς". 

Στην πρώτη περίπτωση, ανθρώπινες ποιότητες όπως κλίσεις, επιθυμίες, ενδιαφέροντα, αρέσκειες και απαρέσκειες, ο,τιδήποτε δηλ. αποτελεί τον βαθύτερο και ουσιαστικό εαυτό και τροφοδοτεί την ανθρώπινη πράξη μοιάζει να έχουν περισφιχτεί με μια λαστιχένια γάζα, προκειμένου να σταματήσει κάθε τροφοδοσία, κάθε αιμοδοσία του συνειδητού εαυτού που εργάζεται, από αυτά τα πλούσια κοιτάσματα.

Θα έλεγε κανείς ότι η αδιαφορία τους είναι  μια λελογισμένη «οικονομία» δυνάμεων, που όμως τελικά καταλήγει στο σάπισμα, στην εξουδετέρωση των ίδιων αυτών δυνάμεων – ποιοτήτων, μιας και αυτές μόνο στην αλληλεπίδραση των ανθρώπων, μόνο όταν εμφαίνονται στον κόσμο, μόνο όταν αναπνέουν, μπορούν να είναι ζωντανές και χρήσιμες για τον άνθρωπο που τις κατέχει. Δικαιώνονται δε μέσα από την συνεχή χρήση τους και σ’ αυτήν την κατανάλωσή τους βρίσκουν την αναπαραγωγική τους δύναμη.

Από την άλλη ο εαυτός που φαίνεται, ο "αδιάφορος" εαυτός, δεν αποτελεί παρά μόνο ένα σαρκίο, ένα φόρτωμα και γι' αυτόν που τον κατέχει ακόμα, η σχέση μαζί του γίνεται μια σχέση καθήκοντος, στην οποία υποτάσσονται τα θέλω, οι μήνες και τα χρόνια. 

Αποτέλεσμα αυτή η «αδιαφορία» να καταλήγει σε μια εξάντληση και εν τέλει στον θάνατο του εσωτερικού ανθρώπου. 

Αποτέλεσμα ο "αδιάφορος" εαυτός να βιώνεται ως ένας μισητός εαυτός από τον οποίο θέλουν κάποτε να απαλλαγούν. Το μίσος αυτό βιώνεται εσωτερικά, στρέφεται εναντίον των ίδιων των ανθρώπων που αδιαφορούν, και δεν βρίσκει τις πραγματικές διεξόδους ως κοινωνικό και πολιτικό αίτημα  .

Η "αδιαφορία" φαίνεται ως μια συνέπεια της ελευθερίας του νεωτερικού ανθρώπου. Ελευθερίας να αναλάβει την αυτονομία της ζωής του και να συνδεθεί ή όχι και σε ποιό επίπεδο με τους άλλους. Είναι, δηλ. με άλλα λόγια, αιτία και αποτέλεσμα των "ελεύθερων" μισθωτών σχέσεων εργασίας. 

Συχνά αυτοί οι άνθρωποι τρέφουν ελπίδες ότι σε ένα μέλλον, κάποτε που ίσως συνταξιοδοτηθούν ή κάτι αναπάντεχο συμβεί και αλλάξουν δουλειά θα   ξανανιώσουν πάλι ζωντανοί, θα νιώσουν πάλι ο εαυτός τους.

Στον βαθμό που δεν γνωρίζουν τις αιτίες της παρούσας εξουθένωσης που νιώθουν είναι πολύ εύκολο να προδοθούν από αυτές τις μελλοντικές ελπίδες. 

Στην δεύτερη περίπτωση δεν θα πέφταμε πολύ έξω εάν στην θέση του "ευγενούς" βάζαμε τον άνθρωπο - ανδρείκελο. Σ' αυτή την περίπτωση οι ιδιαίτερες ποιότητες του ανθρώπου έχουν βαθιά σφραγιστεί και παραμορφωθεί από έναν αιώνα μελέτης της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η μελέτη αυτή κατέληξε σε πολύ εξειδικευμένα συμπεράσματα εργασιακού - πελατειακού καθωσπρεπισμού, τα οποία απαραίτητα πρέπει να αφομοιώσει κάθε νέος εργαζόμενος με έναν και μοναδικό στόχο : την εξυπηρέτηση του πελάτη, η οποία με τη σειρά της θα ικανοποιήσει την εταιρία, η οποία θα εδραιώσει την θέση της στον ανταγωνισμό... 

Έτσι, κάθε αυθόρμητη αντίδραση - διάδραση - σχέση που θα μπορούσε να προκύψει ανάμεσα σε ανθρώπους που σχετίζονται για την κάλυψη των αναγκών τους, εκ-λογικεύεται και χαλιναγωγείται, γίνεται πεποιημένη και γι' αυτόν τον λόγο πλαστή. Έτσι, η ευγένεια, η καλή διάθεση, η προσφορά κ.άλ. παραμορφώνονται, γιατί πλέον δεν προέρχονται  από αυτούς τους ίδιους τους ανθρώπους  ως αποτέλεσμα της επαφής τους, αλλά αποτελούν μια διαμεσολαβημένη,  από το οικονομικό κέρδος, εφαρμογή κανόνων του μάρκετινγκ. 

Αποτέλεσμα κι εδώ έχουμε τον άνθρωπο να προσπαθεί να στηρίξει στα πόδια του ένα απείκασμα, ένα άνθρωπο - ανδρείκελο που δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, αλλά πρέπει να κατασκευάζεται κάθε φορά, σε κάθε επαφή με τον "άλλο". Βέβαια, ίσως, κάποιοι με την πάροδο του χρόνου να γίνονται πολύ καλοί σ' αυτό και να το κάνουν με μια εκπληκτική ταχύτητα και σχεδόν ταχυδακτυλουργικά να φορούν ένα χαμόγελο ή να αντλούν από μια μεγάλη παρακαταθήκη έτοιμων συνταγών και ατακών, πλην όμως κι αυτοί πρέπει να αναλώνονται στην κατασκευή και συντήρηση ενός εαυτού ικανού να τα παράγει. Προς βοήθειά τους, έρχονται διάφοροι θεσμοί της γελοιότητας "ο εργαζόμενος του μήνα", "ο καλύτερος συνάδελφος" κ.λ.π. καθώς και διάφορα μπόνους της παραγωγικότητας και της δουλοπρέπειας. 

Συχνά αυτοί οι άνθρωποι καταρρέουν στην προσωπική τους ζωή και νιώθουν προδομένοι. Το αίσθημα της προδοσίας προέρχεται από τα πολλά και διάφορα προσωπεία που μεταχειρίζονται, ανάμεσα στα οποία έχουν χάσει το πρόσωπό τους. 

ΙΙΙ.

Άλλες πηγές εξουθένωσης του σύγχρονου ανθρώπου είναι η διαρκής προσπάθεια που πρέπει να καταβάλει για να είναι ενημερωμένος. Η πληροφορία καθίσταται απαραίτητο εξάρτημα επιβίωσης, δίχως αυτήν το άτομο νιώθει να υπολείπεται του συνόλου. Ως "σύνολο" εδώ ας λάβουμε και το κράτος. 

Το σύγχρονο κράτος στην διαπλοκή του με τα παγκοσμιοποιημένα οικονομικά συμφέροντα είναι μια πηγή φαυλότητας, συνιστά μια απομακρυσμένη από την ανθρώπινη κοινωνία, δομή την οποία για να αντιμετωπίσει κάποιος πρέπει να είναι όχι πλέον συνδικαλισμένος, όπως θα μπορούσε πριν από 50 χρόνια, αλλά επαρκώς ενημερωμένος. 

Έτσι οι ρυθμοί ενός κόσμου των πληροφοριών γίνονται ρυθμοί του κάθε ανθρώπου. 

Η ελληνική φαύλη πολιτική πραγματικότητα είναι ένα λαμπρό πεδίο για να εξετάσουμε το πώς τα άτομα αλλά και οι κοινωνικές δυνάμεις μπορούν να περάσουν σε κατάσταση εξουθένωσης που με την σειρά της οδηγεί στην απραξία που συναντάμε και που μας εκπλήσσει. 

ΙV.

Κοινός τόπος των εξουθενωμένων ανθρώπων είναι η φυγή. 

Η αποχαύνωση στην τηλεόραση, ο κόσμος του θεάματος, η μαζική διασκέδαση, το "για να περάσει η ώρα", το "να ξεφύγουμε λιγάκι", τα διήμερα ή οι διακοπές που χαρακτηρίζονται ως "γέμισμα της μπαταρίας" είναι απολύτως ενδεικτικά για το πώς αισθάνονται οι άνθρωποι την εξουθένωση που τους προκαλεί η ατελής προσπάθεια ενός ατελούς εαυτού για σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους.

Πολλές φορές η απογοήτευση που συνοδεύει τέτοιες διαφυγές είναι μεγαλύτερη από τον πόνο της εξουθένωσης, καθότι κι αυτές οι διαφυγές δεν εξαιρούνται   από τον κανόνα μιας χειραγωγούμενης κι απολύτως σαθρής ανθρώπινης επαφής. 

V.

Οφθαλμοφανής επίσης προσπάθεια διασκέδασης της εξουθένωσης των ανθρώπων στις σύγχρονες κοινωνίες είναι η διάδοση και η παρότρυνση της χρήσης διαφόρων ενισχυτικών φαρμακευτικών σκευασμάτων, δηλαδή βιταμίνες, βιταμινούχες τροφές, ενισχυτικά μνήμης κλπ. Πρόκειται για μια έμμεση αναγνώριση ενός πολιτισμού που έχει φτάσει σε αδιέξοδο και του οποίου τα φυσικά υποκείμενα, φυσικά καταρρέουν. 

Είναι τελικά ο "εξουθενωμένος" άνθρωπος του 21ου αιώνα, ο διάδοχος πολλών γενεών δραστήριων, ανήσυχων και επαναστατημένων προγόνων ή μήπως όχι;