_Σαπφώ: το νέο τραγούδι

 

Ο καθηγητής Δημήτρης Γιατρομανωλάκης* σε άρθρο του στην εφ. Καθημερινή (24/2 ), με τίτλο "Στο φως άλλο ένα τραγούδι της Σαπφούς" πληροφορεί τους Έλληνες αναγνώστες για μια ανακάλυψη χειρόγραφων παπύρων της γνωστής λυρικής ποιήτριας της αρχαιότητας καθώς και για τις σχετικές συζητήσεις που πυροδοτούν ανάλογα ευρήματα ανάμεσα στους ειδικούς. Διαβάζοντας το άρθρο υπογραμμίζω τις εκφράσεις  "θεαματική ανακάλυψη", "η επιστημονική κοινότητα και ο Τύπος παραληρούσαν από συγκίνηση και έντονες αντιδράσεις", "πυρετός ενθουσιασμού", "επιστημονικός πυρετός" που χρησιμοποιεί ο καθηγητής για να περιγράψει την σπουδαιότητα της ανακάλυψης, για όλο το φάσμα της επιστημονικής κοινότητας.  

Ξαναδιαβάζοντας το άρθρο δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ : Αλήθεια, τι αξία μπορεί να έχει αυτή η ανακάλυψη για τούτον εδώ τον δυστυχή λαό;  Μήπως κάποιου, απ' αυτούς που έχουν αναλάβει την διαπαδαγώγηση, την ενημέρωση, την δημιουργία του κοινού μας πολιτιστικού και πολιτικού λόγου, την προβολή και την συντήρηση του κοινωνικού και αξιακού υπόβαθρου της χώρας τούτης -τουτέστι την περιβόητη "κοινωνική  συνοχή"- πρόκειται να ιδρώσει τ' αυτί του και να σκεφτεί  ότι κάπως - με κάποιον τρόπο βρε αδελφέ- πρέπει, ο μέσος Έλληνας, να μάθει για τούτο το σημαντικό εύρημα; 

Μάλιστα θα έλεγα ότι κάποιος από το Υπουργείο Πολιτισμού ή το Υπουργείο Παιδείας  θα έπρεπε να σκεφτεί με  πρωτοβουλία του ή των ανωτέρω υπουργείων, να ανακοινωθεί με έκτακτο δελτίο ειδήσεων, να γίνουν επί τούτου εκπομπές και να κινητοποιηθούν προς ενημέρωση του ευρύτερου κοινού γνωστοί καθηγητές, πανεπιστημιακοί, αρχαιολόγοι, ποιητές, λογοτέχνες, έτσι που όχι μόνο να μάθει, όπως μαθαίνει το τί καιρό θα κάνει αύριο, αλλά και να νιώσει αυτό το ρίγος της συγκίνησης, αυτόν τον πυρετό, αυτόν τον ενθουσιασμό, και όλα αυτά για τα οποία κάνει λόγο ο καλός καθηγητής.  Ή μήπως αυτές οι "υψηλές συγκινήσεις" αφορούν κάποιους επίλεκτους; και τι γίνεται από κει και κάτω;

Δεν βρίσκω, δηλαδή, τον λόγο για τον οποίο ειδήσεις όπως: οι τιμές του χρηματιστηρίου, οι δηλώσεις του τάδε ή του δείνα ανοήτου πολιτικού, η τύχη των αισθηματικών περιπετειών κάποιας φαιδράς τηλεοπτικής περσόνας, οι κόντρες των σεισμολόγων, οι εκτιμήσεις των παραγόντων της αγοράς για την τουριστική περίοδο, τα πολιτικά αλισβερίσια για τις δημοτικές εκλογές που κοντοζυγώνουν, οι επιδόσεις της χ ομάδας του μπάσκετ, οι νέες συνταγές μαγειρικής του ψ σεφ, και όλα τούτα που σωρεύονται με την ταχύτητα που μια σκούπα σκουπίζει τα σαθρά στον δρόμο, να έχουν μια θέση στον τηλεοπτικό, και όχι μόνο, ήλιο και η ποίηση της Σαπφούς να αφορά μόνο κάποιους καθηγητές, αρχαιολόγους, ιστορικούς, επιγραφολόγους και  παπυρόλογους, και μάλιστα, του εξωτερικού. 

Ο λόγος είναι απλός και τον είπα. 

Προβάδισμα, γι' αυτούς που εκφέρουν τον δημόσιο λόγο στις μέρες μας, έχει το αναλώσιμο, αυτό που αλλάζει συνεχώς, που δεν αφήνει ίχνη, το μαζικό που περνά και φεύγει, που μπορεί να καταστρέφεται για να ξαναδημιουργηθεί και να ξαναπουληθεί από την αρχή, η  είδηση που αντικαθιστά και αντικαθίσταται γρήγορα, όσο πιο γρήγορα τόσο το καλύτερο. Προκρίνεται αυτό που ενδύεται το σημαντικό ενώ δεν είναι. Αυτό που είναι ερεθιστικό του επιθυμητικού και δεν απαιτεί σκέψη, αυτό που σου επιβάλλεται μέσω της μόνης σχέσης που έχει απομείνει αυτή της οικονομικής δοσοληψίας. Είναι θέμα τζίρου... Είναι θέμα μη-συγκέντρωσης, διάσπασης και κατακερματισμού. Είναι το πυροτέχνημα.  

Ζούμε στον αιώνα του πυροτεχνήματος και καθώς τα μάτια μας αναζητούν την εφήμερη λάμψη του, γιατί μόνο έτσι έχουν μάθει να βλέπουν, αδυνατούν να διακρίνουν αυτό που παραμένει, που έχει οντολογική βάση, όπως λένε οι φιλόσοφοι. Δεν μπορούμε να βρούμε νόημα στις πράξεις μας και στις εφήμερες ζωές μας γιατί στερούμαστε το αναλοίωτο, το καθόλου, το αναγκαίο, το υποστασιακό, το οποίο δεν βρίσκεται σε κάποιο θολό και δυσπρόσιτο επέκεινα, αλλά εμπρός μας, στον πραγματικό ενθαδικό κόσμο. Δέσμιοι της τυχαιότητας, της απόλυτης σχετικοποίησης κι αυτής της δυστυχίας της φθοράς, αγόμαστε και φερόμαστε, λοιδορούμαστε, σπαταλιόμαστε και εξαπατώμαστε, από γελοίους πολιτικούς και άλλους κοινωνικούς και αγοραίους παράγοντες, που πλασάρονται ως σωτήρες αλλά και από τους εαυτούς μας τους ίδιους. 

Έτσι, ας γνωρίζει  ο υπόδουλος αυτός λαός και όσοι κόπτονται για την σωτηρία του, ότι όσο του στερούν  την ψυχή του, όσο μένει μακριά από ό,τι θα μπορούσε να την ενδυναμώσει, από τα ίδια τα μέσα του, την ιστορία και το παρελθόν του, δεν πρόκειται ποτέ να δει καθαρά τις αιτίες της χρόνιας δυστυχίας του. 

Η Σαπφώ έζησε περί το 630-570 π.Χ., είναι η κατεξοχήν ποιήτρια του έρωτα κι όταν αναφέρονταν σ' αυτήν έλεγαν "η ποιήτρια" , όπως για τον Όμηρο έλεγαν "ο ποιητής",  και όλοι καταλάβαιναν χωρίς άλλη αναφορά στο όνομα.  Για τον Πλάτωνα  ήταν η «δέκατη Μούσα», για τον Ανακρέοντα «ηδυμελής» και ο Οράτιος στη δεύτερη ωδή του λέει ότι ακόμα και οι νεκροί στον κάτω κόσμο ακούν τα τραγούδια της με θαυμασμό σε ιερή σιγή. Για τον σύγχρονο ελληνικό "πολιτισμό" είναι το πολύ μια ενασχόληση... κατάλληλη για ειδικούς και μόνο σ' αυτούς προκαλεί "πυρετό" και "εν-θουσιασμό".

Κι όμως είναι ο Λόγος που έρχεται μέσα από τον ποιητικό της λόγο, δρασκελίζοντας τους αιώνες, τις αυτοκρατορίες που λάμψανε και σβήσανε, τους στρατηγούς και τους στρατούς τους που ο βηματισμός τους κράδασε τη γη, τα κράτη, τις ιεραρχίες, τα δόγματα.... 

Είναι αυτό που δεν δημιουργείται στο εργαστήριο, στην βιομηχανική παραγωγή, δεν μπορούμε να το παραγγείλουμε, ούτε  να το αγοράσουμε...  Είναι αυτό που στερούμαστε  ,  που κυοφορείται για αιώνες κι όμως μας δίδεται σαν νέο τραγούδι και σε έκτακτες στιγμές κι αφού του αφιερώσουμε αρκετή από την προσοχή μας, μπορεί να λάμψει φωτίζοντας το Νου μας.

 

Ο πάπυρος όπως σώζεται

   

Η επιστημονική αποκρυπτογράφηση και αποκατάστασή του χειρογράφου

Το ποίημα σε μετάφραση :

 Πάντα μιλάς αδιάκοπα,
λες ότι ο Χάραξος έρχεται, να, ήλθε με πλοίο όχι άδειο.

Αυτά, νομίζω, τα γνωρίζει ο Δίας
και σύμπαντες οι θεοί. Κι εσύ δεν ωφελεί να τα λογίζεσαι
Αλλά στείλε με και ζήτησέ μου
πολλές να κάνω προσευχές στην αρχόντισσα Ηρα, να φτάσει ο
Χάραξος εδώ,
φέρνοντας και το πλοίο σώο,
να βρει κι εμάς γερούς. Τα άλλα, όλα ας τα αφήσουμε στους θεούς.
Αφού, ναι, ευδία γρήγορα ακολουθεί μετά από σφοδρή ανεμοζάλη.
Και εμείς, αν την κεφαλή του ορθώσει (;) ο Λάριχος και αν γίνει άνδρας κάποτε,
γοργά θα λυτρωθούμε
από βαρυθυμίες που κλονίζουν.

 * Ο κ. Δημήτρης Γιατρομανωλάκης είναι καθηγητής στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών, στο Τμήμα Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας, και στο Τμήμα Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Johns Hopkins των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Eίναι επίσης συνιδρυτής του Ερευνητικού Σεμιναρίου Πολιτισμικής Πολιτικής του Κέντρου Διεθνών Σχέσεων Weatherhead του Πανεπιστημίου Harvard και έχει διατελέσει πανεπιστημιακός ερευνητής στο διεπιστημονικό ίδρυμα Society of Fellows, Πανεπιστήμιο Harvard.