η πράξη
Η πράξη είναι η τρίτη πτυχή της ανθρώπινης κατάστασης και η "μόνη δραστηριότητα που επιτελείται άμεσα και χωρίς να μεσολαβούν πράγματα ή η ύλη" (ΑΚ, σελ. 19).
Για να κατανοήσουμε την έννοια της πράξης στην Ανθρώπινη Κατάσταση της Άρεντ, θα πρέπει εξαρχής να ξεκαθαρίσουμε ότι η πράξη διαχωρίζεται από την πρακτικότητα για την επιτέλεση κάποιων σκοπών και δεν νοείται ποτέ αποκομμένη από τον λόγο.
Ο άνθρωπος ως animal laborans, καθόσον μοχθεί δεν αφήνει ίχνη και είναι εγκλωβισμένος στην οδύνη του μόχθου του. Η δραστηριότητα του μόχθου είναι μια τυφλή επανάληψη και κυριαρχείται από την ομοιότητα του είδους.
Ο homo faber ως άνθρωπος κατασκευαστής, καθώς οργανώνει τα υλικά που του παρέχει η Φύση και κατασκευάζει τα εργαλεία του και τα αντικείμενα του υλικού κόσμου, καθίσταται το ποιητικό αίτιο των πραγμοποιήσεων που παράγει και που δεν εξαρτώνται από την ύπαρξη των άλλων ανθρώπων.
Μόνο στην δραστηριότητα της πράξης και του λόγου, ο άνθρωπος αναγνωρίζεται ως ο φορέας μιας μοναδικής και ανεπανάληπτης ποιότητας, η οποία μέλλεται να φανερωθεί ως το πρόσωπό του, ανάμεσα και απέναντι στα πρόσωπα πολλών άλλων ανθρώπων.
Είμαστε, κατ' αρχάς, ικανοί για μια τέτοια φανέρωση, λόγω της πολλότητας, μιας ιδιαίτερης συνθήκης με τον διττό χαρακτήρα της ισότητας και της διαφοράς, που δεν συναντάμε σε άλλα είδη.
Με τα λόγια της Χ. Άρεντ :
Αν οι άνθρωποι δεν ήσαν ίσοι, δεν θα μπορούσαν να καταλάβουν ο ένας τον άλλο και όσους είχαν προϋπάρξει, ούτε να προγραμματίσουν το μέλλον και να προβλέψουν τις ανάγκες όσων θα έλθουν κατόπιν. Αν οι άνθρωποι δεν διέφεραν, με το να ξεχωρίζει κάθε ανθρώπινο ον από κάθε άλλο που υπάρχει, υπήρξε ή θα υπάρξει κάποτε, δεν θα χρειάζονταν ούτε την πράξη ούτε τον λόγο για να γίνουν κατανοητοί. Τα σημεία και οι ήχοι θα επαρκούσαν για την μετάδοση ταυτόσημων αναγκών και επιθυμιών.
[....] Αλλά μόνο ο άνθρωπος μπορεί να εκφράσει αυτή την διαφορά και να ξεχωρίσει τον εαυτό του και όχι απλώς κάτι τι -δίψα ή πείνα, συμπάθεια ή εχθρότητα ή φόβο. Στον άνθρωπο, η ετερότητα την οποία συμμερίζεται με κάθε τι υπαρκτό και η διαφορετικότητα, την οποία συμμερίζεται με κάθε τι έμψυχο, γίνονται μοναδικότητα, και η ανθρώπινη πολλότητα είναι η παράδοξη πολλότητα μοναδικών όντων. (ΑΚ, σελ. 241 - 242. Οι υπογραμμίσεις στα παραθέματα είναι δικές μου).
Ούτε η δραστηριότητα του μόχθου ούτε της εργασίας μπορούν να διασώσουν αυτή την διαφορετικότητα, από την οποία συντίθεται ο κόσμος των ανθρώπων, σε αντιδιαστολή προς τον φυσικό κόσμο και τον κόσμο των πραγμάτων.
Η πράξη , στην Άρεντ, δεν έχει μηχανιστικό χαρακτήρα. Δεν είναι το αποτέλεσμα κάποιων διεργασιών, αλλά ταυτίζεται με την έναρξη των διαδικασιών, διατηρώντας την αρχική σημασία του ρήματος άρχω, που στην ελληνική γλώσσα σήμαινε αρχίζω κάτι.
Επειδή οι άνθρωποι είναι εντελώς διαφορετικοί και μοναδικοί, μπορούμε να πούμε ότι πριν από την γέννηση του καθενός, δεν υπήρχε ποτέ κάποιος όμοιος. Επομένως, η ίδια η γέννηση ενός μοναδικού όντος είναι η δυνατότητα μιας εντελώς νέας αρχής, από έναν νεοφερμένο και ξένο προς ό, τι είχε προηγηθεί και ισχύει.
Η ρίζα της πράξης ως αρχής, δεν ταυτίζεται με την δημιουργία του κόσμου, αλλά με την αρχή ενός κόσμου ανθρώπων.
Με την δημιουργία του ανθρώπου, έρχεται στον κόσμο η ίδια η αρχή της αρχής, κι αυτό δεν είναι παρά ένας άλλος τρόπος να πούμε πως η αρχή της ελευθερίας δημιουργήθηκε όταν δημιουργήθηκε ο άνθρωπος και όχι νωρίτερα. (ΑΚ, σελ. 244)
Επομένως, οι άνθρωποι μπορούν να εκδηλώσουν καθολη την διάρκεια της ζωής τους, με την μορφή της πρωτοβουλίας, που υπερβαίνει κάθε πρόβλεψη, πιθανολόγηση και στατιστική, αυτό το σπέρμα της αρχής με το οποίο ριζώνει η ύπαρξή τους στον κόσμο και επέχει θέση θαύματος, παρόμοιο με την ανάδυση της ζωής από την ανοργανη ύλη και της ανθρώπινης ζωής από την ζωική.
Άρρηκτα συνδεμενη με την πράξη είναι η ομιλία, ο λόγος. Κάθε πράξη που εκδηλώνεται ως αρχή, πρέπει να "περιέχει την απάντηση στο ερώτημα "ποιος είσαι;"
Μέσω της ομιλίας οι πράξεις αποκτούν τον αποκαλυπτικό τους χαρακτήρα, κι όπως η πράξη συνδέεται με την αρχή έτσι και τα λόγια συνδέονται με την αποκάλυψη.
Η ομιλία στην Άρεντ είναι κάτι πολύ παραπάνω από έναν συμβατικό κώδικα επικοινωνίας και μετάδοσης πληροφοριών. Ενώ η φυσική παρουσία γίνεται αντιληπτή μέσω του σχήματος του σώματος και του ήχου, δίχως να χρειάζεται άλλη εξήγηση, οι ομιλούντες άνθρωποι φανερώνουν σε ρηματική μορφή κάτι μη αισθητηριακά προσλήψιμο, κι αυτό είναι η ταυτότητα που εγκαθίσταται για να συνδέσει την πράξη με τον πράττοντα. Η ρηματοποιηση αυτή φανερώνει ότι υπάρχει ένα υποκείμενο των πράξεων το οποίο είναι ένα συγκεκριμένο ανθρώπινο ον, ένα εγώ σε πρώτο πρόσωπο, που όχι μόνο υπόκειται της πράξης, αλλά και νοεί και νοηματοδοτεί την πράξη, κι όχι ένα αυτόματο που εκτελεί.
Κρίσιμο σημείο εδώ είναι η διάκριση ανάμεσα στο "τι" και στο "ποιος" κάνει κάτι. Η πράξη ενός ανθρώπου μπορεί πράγματι να αποσκοπεί σε κάτι -η συντριπτική πλειοψηφία των πράξεων έχουν ένα πρακτικό σκοπό- και ιδωμένη από την σκοπιά του "τι" ο αποκαλυπτικός χαρακτήρας της συσκοτίζεται.
Στην κατηγορία του "τι" μπορεί να ανήκει και ο λόγος, όταν αυτός είναι προπαγανδιστικός, λόγος πολεμικός, υπέρ ή κατά των άλλων ανθρώπων.
Σ'αυτες τις περιπτώσεις, οι όποιες βέβαια υπήρξαν πάντα, η ομιλία γίνεται πράγματι "σκέτη κουβέντα", απλώς ένα ακόμη μέσον για τον σκοπό, είτε χρησιμεύει για να παραπλανήσει τον εχθρό, είτε για να παραζαλίσει τον καθένα με την προπαγάνδα' εδώ τα λόγια δεν φανερώνουν τίποτα.... η διαδικασία αυτή δεν μπορεί να αποκαλύψει το "ποιος" είναι ο πράττων, την μοναδική και ξεχωριστή ταυτότητά του. (ΑΚ, σελ. 248)
Η πράξη και ο λόγος διατηρούν τον αποκαλυπτικό τους χαρακτήρα, εκεί και στον βαθμό που οι άνθρωποι δεν υπάρχουν χάριν των άλλων ή κατά των άλλων ανθρώπων, αλλά προσέρχονται σε έναν κοινό χώρο και αναλαμβάνουν πρόθυμα το ρίσκο της αποκάλυψής τους, μόνο χάριν της συνύπαρξης, ως ανθρωπίνων υπάρξεων που αγαπούν να εμφανίζονται και να αναγνωρίζονται ως πρόσωπα, διεκδικώντας έτσι την μοναδική καταγραφή τους μέσα στον κόσμο των ανθρώπων.
Μια τέτοια καταγραφή, για την Άρεντ, απαιτεί την ευκρίνεια και το λαμπρό φως το οποίο ταιριάζει στην δημόσια σφαίρα.
(Στο επόμενο, θα αναφερθούμε στα προβλήματα της δραστηριότητας της πράξης, φωτίζοντας μέσα από αυτά, τα χαρακτηριστικά της, αλλά και την ιδιαίτερη θέση της στην ανθρώπινη Ιστορία).
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου