_περί όρκων, συμβολαίων και συμβάσεων

Αυτοί που εναποθέτουν τις ελπίδες τους για μια εκπαιδευτική τομή και αναγέννηση στην χώρα μας, στην Πολιτεία,   ας το πάρουν απόφαση και ας μην περιμένουν.
Όχι,  γιατί έχουμε ανίκανους υπουργούς,  συμβούλους και κυβερνήτες ή γιατί είναι "όλοι πουλημένοι" ή για κάποιον άλλο "γονιδιακό" ελάττωμά μας,  αλλά γιατί η τομή που πραγματικά είναι ανάγκη να γίνει στην παιδεία, δεν έχει καν σκιαγραφηθεί. Ούτε και νοιάζεται κανείς από τους ρυθμιστές,  να την σκιαγραφήσει.
 Εάν κάτι τέτοιο συνέβαινε, θα το καταλαβαίναμε, γιατί θα σήμαινε την παραγωγή μιας νέας πρωτότυπης, αδέσμευτης από ιδεοληψίες και σκληρύνσεις σκέψης, την προσπάθεια για ανασύσταση της κατακερματισμένης  εθνικής και ιστορικής μας συνείδησης, την ψηλάφηση της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας, θα σήμαινε διάθεση διερεύνησης,  την εμπλοκή πολλών και διαφορετικών παραγόντων, θα σήμαινε, με λίγα λόγια πολλή και σοβαρή δουλειά, μέχρι να αρχίσει να εμφανίζεται ένα ικανοποιητικό σχήμα, κάτι ως απάντηση στο ερώτημα : τι εννοούμε παιδεία;
Κάτι τέτοιο όμως δεν έγινε ποτέ σ'αυτο τον τόπο και για κανένα θέμα'  δεν πρόκειται να γίνει ούτε και τώρα για τον επιπλέον λόγο ότι, το πολιτικό σώμα της κοινωνίας (και όχι μόνο στην χώρα μας) βρίσκεται σε κατάσταση παρακμής και αποσύνθεσης.

Για τον λόγο αυτό,  το Υπουργείο Παιδείας,  κάνει κάτι πολύ πιο απλό, που συνηθίζεται σε τέτοιες καταστάσεις: αντιγράφει κάποια μοντελάκια, που έχουν πέραση, έχουν ωραίο παρουσιαστικό, πλασάρονται στην πιάτσα για σπουδαία, τα ονομάζει "μεταρρυθμίσεις", στην πραγματικότητα όμως είναι ένα "καπέλο" και μάλιστα από αυτά τα αποκριάτικα...

Ως τέτοιο, προϊόν αντιγραφής κάποιου κανονισμού λέσχης κολεγίου, τάγματος ιπποτών, αδελφότητας ή και πολυκατοικίας, μπορώ να καταλάβω το καπέλο του "συμβολαίου τιμής" στο δημοτικό σχολείο, το οποίο τελειώνει με το αμίμητο "και θα θεωρώ ντροπή κάθε παράβαση της υπόσχεσης που ελεύθερα δίνω σήμερα"... φράση που τοποθετείται στο τέλος του συμβολαίου σαν φούντα.....
Για κάθε λέξη του εν λόγω συμβολαίου,  θα ήθελα μια νοηματική διευκρίνιση,  αλλά περισσότερο για το τι εννοείται με την λέξη  "ελεύθερα" στην περίπτωση του 7χρονου παιδιού.

Τα συμβόλαια και οι συμβάσεις είναι ότι καλύτερο μπόρεσε να παράγει η ηθικοδιδακτική και νομικίστικη σκέψη της κυρίαρχης αστικής τάξης στη Δύση, στην προσπάθειά της να ρυθμίσει αντίρροπα συμφέροντα και διαλυτικές δυνάμεις.. Οι λόγοι είναι πολλοί και σύνθετοι και μια απλή παράθεσή τους,  θα τους αδικούσε. Πάντως η πρακτική των συμβολαίων κυριάρχησε στον πολιτικό και κοινωνικό πολιτισμό,  στις πάσης φύσεως εμπορικές συναλλαγές,  σε οικογενειακούς διακανονισμούς, ακόμα και σε ζητήματα σχέσεων των δυο φύλων. Ας πούμε,  ο σπουδαίος φιλόσοφος και εκ των θεμελιωτών του σύγχρονου ευρωπαϊκού δικανικού συστήματος,  ο Καντ, θεωρεί  ως  νομικό θεμέλιο του γάμου, την σύμβαση - συμβόλαιο  με το οποίο οι σύζυγοι παραχωρούν αμοιβαία σε αλλήλους το δικαίωμα χρήσεως των γεννητικών τους οργάνων.
Σήμερα,  όμως η συμβολαιοκρατία, είναι μια απάντηση που έρχεται από το παρελθόν και εφαρμόζεται,  ελλείψει άλλου προτύπου, σε ένα παρόν που  σήπεται.

Σε κάθε περίπτωση, το άκακο και με ωραία ανθρωπιστικά ιδεώδη διανθισμένο, "συμβόλαιο" στο δημοτικό σχολείο, θα λειτουργήσει ως μια καλή προπαιδεία των μικρών μαθητών για την μελλοντική τους κατάταξη στις τάξεις των αυριανών εργαζομένων και καταναλωτών.
Τα προβλήματα που υποτίθεται ότι θέλει να αντιμετωπίσει, όπως η βια, η απαξίωση του σχολικού περιβάλλοντος, η απομόνωση,  η χλεύη, ο ναρκισσισμός  και όλες οι κοινωνικές παθολογιες, λογίζονται ως συμπεριφορικές διαταραχές,  οι οποίες χρήζουν ρυθμιστικών παρεμβάσεων.
Οι ρυθμιστικές αυτές παρεμβάσεις γίνονται είτε με επιβραβεύσεις είτε με την κατάλληλη μόχλευση αισθημάτων ντροπής και ενοχής, ελέγχονται δε με τον τρόπο της δεσμευτικής  συμφωνίας μεταξύ των εταίρων και συμβαλλόμενων.
Μάλιστα το ενυπόγραφο αυτό συμβόλαιο, θα ενισχύει την ελεγκτική διάθεση κάθε αδύναμου δασκάλου, που θα μπορεί να το επικαλείται,  επισείοντάς το (εδώ σε κρατάω μικρέ παραβάτη!).
Στο σχολείο δηλαδή, μάλιστα από τις πιο μικρές τάξεις,  μεταφέρεται η λογική που διέπει τις επιχειρήσεις (ο υπάλληλος του μήνα) και τις υποσχετικές επιστολές (εκπίπτουν) και οι μαθητές εξοικειώνονται με συμβολαιική πρακτική ως την μόνη ικανή να συμπτύξει σχέσεις κοινωνίας. Στην πραγματικότητα, κατοχυρώνεται η ιδέα ότι η θέση του καθενός απέναντι στους άλλους μπορεί να είναι προϊόν μιας ή πολλών ρυθμίσεων, μια νοησιαρχική εξισορρόπηση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, προπάντων μια ικανοποιητική λύση και ατομικιστική καταφυγή από την βάσανο των ανθρώπινων σχέσεων. Η υπαναχώρηση από τους όρους του συμβολαίου (του κάθε συμβολαίου, από την ατομική σύμβαση εργασίας έως αυτή με την εταιρεία κινητής τηλεφωνίας κλπ.)  δεν μπορεί να γίνει ανώδυνα και συνιστά πράξη στρεφόμενη κατά του κοινωνικώς αποδεκτού.

Λοιπόν, τι άλλο θα μπορούσε να γίνει;
Έχω αναφερθεί κι άλλες φορές στο ίδιο θέμα, κι αν θα μπορούσα να συγκεντρώσω τις αναφορές αυτές,  ίσως να έβγαινε μια απάντηση. Ασφαλώς δεν υποστηρίζω οτι δεν πρέπει να  υπάρχουν περιοριστικοί κανόνες στο σχολείο.  Αλλά κανόνες, που να βρίσκονται ήδη σε λειτουργία, δημιουργώντας ένα πλαίσιο της μορφής "η ζωή μαζί με τους άλλους" κι όχι ενυπόγραφα  και ψευδεπίγραφα συμβόλαια, ενός δήθεν δημοκρατισμού.
Η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, εξαρτάται από το πώς απαντάμε στο προγενέστερο : τι ωθεί τους ανθρώπους σε οποιαδήποτε μορφή κοινωνίας;
Το σχολείο είναι μια από αυτές. Η απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων,  είναι το αγαθό μέσον δια του οποίου,  το σχολείο στο δικό του πλαίσιο, πετυχαίνει το κοινωνείν.
Εάν δεχθούμε ότι η μετοχή μας στην κοινωνική σχέση με τους άλλους ανθρώπους είναι μια αυθεντική πηγή χαράς, δύναμης και ελπίδας, ότι μέσω αυτής της μετοχής στην κοινή ζωή εκδηλώνεται  κάθε δυνατότητά μας,  τότε αυτό το βίωμα γίνεται τρόπος της ύπαρξης και  προηγείται κάθε συμπεριφορικής εκδήλωσης. Μέσα στην λειτουργούσα κοινότητα εμφανίζονται και καλλιεργούνται "ο λόγος τιμής"  του ατόμου και το ελληνικότατο φιλότιμο , και όχι εκ των προτέρων. 
 Το να ζεις σε αρμονία με τους άλλους και τον κόσμο γύρω σου δεν γίνεται καθ' υπαγόρευση, ούτε δια συμβολαιογραφικής πράξεως. Είναι κάτι που κατακτιεται με την ωριμότητα, με την συνεχή στήριξη και τροφοδότηση φωτισμένων παιδαγωγών και δεν χρειάζεται να  νιώθει κάποιος ντροπή ή ενοχές εάν δυσκολεύεται.
Αυτή είναι η ουσία του δημοτικού σχολείου και ο ρόλος του : ο μικρός μαθητής που βγαίνει από το στενό οικογενειακό περιβάλλον,  να βιώσει ζωντανά και από τα μέσα, μετέχοντας,  το πώς είναι δυνατόν από την διαφορετικότητα να συντίθεται ένας κόσμος.... Εάν αυτή η κοσμιότητα δεν είναι ένα διαρκές αίτημα και μια ταυτόχρονα υπαρκτή πραγματικότητα, δεν βλέπω πώς θα μπορούσε να εκφραστεί σε επίπεδο συμπεριφοράς,  παρ' εκτός με την επιβολή των καθωσπρεπιστικών νευρώσεων της συμβολαιοκρατίας.

Μπορούμε όμως και να μην δεχθούμε αυτή την απάντηση, αλλά κάποια άλλη. Στην περίπτωση αυτή, ο μικρός άνθρωπος -μαθητής, μπορεί να μάθει να κάνει ωραίες συμφωνίες... κι έτσι να περάσει μια ολόκληρη ζωή.


Επειδή όμως,  όπως είπα στην αρχή, η σκιαγράφηση της Παιδείας ως τέτοιου κοινωνικού αγαθού απαιτεί έναν άλλο κοσμοθεωρητικό προσανατολισμό και τα Υπουργεία δεν φημίζονται για τέτοιες πλευσεις σε άγνωστες κι ανοικτές θάλασσες, το δημόσιο σχολείο θα μείνει να τσαλαβουτάει σε μεταρρυθμιστικές γλίστρες.

Πάντως, εαν αυτό το σχολείο,  που προσπάθησα να πω παραπάνω είναι όντως ένα αγαθό για την ζωή των ανθρώπων, η πολυεπίπεδη κοινωνική και ατομική κρίση, θα οδηγήσει ώστε αυτό  να φανερωθεί σε κάποια άλλη μορφή, κι όχι κατ'αναγκη μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία.