_ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΛΟΙ....

Εργο : Χρ. Μποκόρος

Εάν εξαιρέσουμε την δυσάρεστη περίπτωση να είσαι καθαρίστρια σε ξενοδοχείο δημοφιλούς τουριστικού προορισμού, όπως λέγονται τα μέρη εκείνα της πατρίδας μας που αναπτύχθηκαν ως "απέραντα ξενοδοχεία" (όπως μας είχε πει ο  Γ. Σεφέρης στην Κίχλη του, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '40) ή εκείνη του να είσαι ντελιβεράς σε αλυσίδα σουβλατζίδικων και στο γραφείο του διευθυντού του καταστήματος στο οποίο εργάζεσαι να σωριάζονται δεκάδες αιτήσεις και βιογραφικά ανθρώπων όπως εσύ,  με πτυχία, μεταπτυχιακά και προφίσιενσυ, εάν λέω εξαιρέσουμε αυτές κι άλλες παρόμοιες άκρως δυσάρεστες περιπτώσεις, όπου η έκφραση της γνώμης σου περί του οιουδήποτε θέματος στην καλύτερη περίπτωση δεν αφορά κανένα και στην χειρότερη σε οδηγεί στο ταμείο για να εισπράξεις την απόλυσή σου, κι αν έχεις την τύχη να έχεις γεννηθεί στην πολιτισμένη δύση και να ασκείς ένα επάγγελμα όπως αυτό του δημοσιογράφου σε κάποιο μέσο μαζικής ενημέρωσης, τότε απολαμβάνεις το μεγάλο προνόμιο της ελευθερίας της έκφρασης.

Τότε μπορείς να γράφεις και να σκιτσογράφεις πραγματικά ό,τι θέλεις, αφού  ήδη κατέχεις και ασκείς  μια εξουσία πάνω στην οποία στηρίζεται εδώ και μερικούς αιώνες ο μισός κόσμος, ενώ ένα άλλο μεγάλο κομμάτι του προσβλέπει σ' αυτόν.

Είσαι ελεύθερος και ξέρεις ότι κανένας δεν θα έρθει να αρπάξει και να σχίσει τα γραπτά σου κι ούτε πρόκειται ο Θεός να ρίξει κεραυνό για να παραλύσει το χέρι σου. Μάλιστα εάν είσαι αρκετά ευφυής και ευρηματικός, εάν είσαι όπως λένε "καλός σ' αυτό που κάνεις", τότε η ελευθερία σου της έκφρασης, μπορεί γρήγορα να σε οδηγήσει σε μια προσωπική ανέλιξη, να ακριβοπληρώνεσαι, να κάνεις τις μεταγραφές και τους υπολογισμούς που σε συμφέρουν, έτσι ώστε να απολαύσεις όλα τα αγαθά της προσωπικής σου αξίας καθώς κι εκείνα της αστικής δημοκρατίας.

Κάπως έτσι έχουν τα πράγματα  περί του είδους της ελευθερίας που κουβεντιάζεται πολύ αυτές τις μέρες, στην πραγματικότητα του δυτικού κόσμου όπου ζούμε...

Από την άλλη, τίποτα απ' όλα αυτά μπορεί να μην συμβαίνουν.

Υπάρχουν δηλαδή περιοχές αυτού του πλανήτη όπου η ελευθερία της έκφρασης δεν τίθεται καν ως ένα προς συζήτηση θέμα, όπως π.χ. στον ισλαμικό κόσμο.

Ας το ξεκαθαρίσω εξ αρχής. Ασφαλώς τα γεγονότα στο Παρίσι κι αλλού με τις εκδικητικές εκτλέσεις ανυποψίαστων, άοπλων ανθρώπων, αιχμαλώτων και ομήρων σ' ένα υπόγειο και τυφλό πόλεμο, με κάνουν να νιώθω τρόμο, εάν αυτό ήταν το ζητούμενο.

Ο Δυτικός κόσμος βλέπει, κατά κάποιον τρόπο, τον εαυτό του στην εξαπολυθείσα ισλαμική βία, τρομάζει, βγαίνει στους δρόμους του Παρισιού,  διαδηλώνει και βιάζεται να δηλώσει "ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΛΟΙ ΣΑΡΛΙ", που σημαίνει είμαστε κάτι άλλο από εσάς που είστε φρικαλέοι και ανεγκέφαλοι δολοφόνοι. Δεν θα διαφωνήσω ούτε μ' αυτό. Ναι, οι δυτικές κοινωνίες έχουν μια εμπειρία Διαφωτισμού, ευρωπαϊκού πολιτισμού και εκκοσμίκευσης του θρησκευτικού γεγονότος που τις προστατεύει από ακρότητες και  τους επιτρέπει να κάνουν παρόμοιες δηλώσεις για τον εαυτό τους.

Διακρίνω όμως ότι μια μερίδα ανθρώπων στη χώρα μας και αλλού αρχίζει ν' απομακρύνεται από το αρχικό και αυτονόητο επίπεδο της συναισθηματικής έκφρασης της καταδίκης  και  του αποτροπιασμού της και κυρίως να μην αρκείται στην ευκολία της ασπρόμαυρης σκέψης : εκεί το σκότος εδώ το φως,  και να επιχειρεί να ψαύσει κάπως βαθύτερα τα αίτια αυτής της πολιτισμικής σύγκρουσης, μεταξύ του ισλαμικού και του δυτικού κόσμου, έτσι όπως αυτή εγκαινίασε τον 21ο αιώνα.

Το γεγονός αυτό εμένα τουλάχιστον μου λέει ότι ανάμεσα στα φαινομενικά αντίθετα αυτά μοντέλα υπάρχει μια στενή και βαθιά σύνδεση, μια αλληλουχία, που παρακολουθεί την ιστορική περιπέτεια της ανθρωπότητας, στην κοιτίδα των μεγάλων πολιτισμών της και η οποία εκδηλώνεται στις μέρες μας ως αιματηρή σύγκρουση.

Υπάρχουν βέβαια εξηγήσεις που έχουν έναν πολιτικό πυρήνα και εξηγούν τον ισλαμικό φουνταμενταλισμό ως αντίδραση στην βάναυση πολιτική και οικονομική εκμετάλλευση που άσκησε και ασκεί η Δύση στην περιοχή αυτή του κόσμου,  τις οποίες όμως θα ονόμαζα αποτελέσματα και όχι αίτια.

Ως αίτια θα έψαχνα να βρω τις αφετηριακές νοηματοδοτήσεις εκείνες που συνιστούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο έστω και συγκρουσιακά, έστω και αιματηρά, έστω σπαρασσόμενες οι δύο πολιτισμικές προτάσεις καταθέτουν όλα τα πρότυπά τους και  διαγκωνίζονται έως θανάτου εδώ και αιώνες.

Πού λοιπόν βρίσκεται το συνδετικό, όσο και ευαίσθητο εκείνο σημείο, το οποίο εμφανίζεται ως σημείο ασυνεννοησίας και διαφοράς;

Κατά τη γνώμη μου, τρεις πρέπει να είναι οι άξονες της αναζήτησης : α) η  θέση του ατόμου μέσα στην κοινωνία β) η νοηματοδότηση της ελευθερίας, γ) το θείο.

Ασφαλώς με το παρόν άρθρο, θέτω μόνο κάποιες σκέψεις ως επικεφαλίδες, ενώ για μια σε βάθος συζήτηση θα έπρεπε να γίνουν ειδικές επεξεργασίες και μελέτες πολλών διαφορετικών αντικειμένων.

Αν και προσεγγίζεται από τελειως διαφορετικές οπτικές, παρέχοντας ριζικά διαφοροποιημένες κοινωνικές δομές - στο Ισλάμ προέχει το σύνολο έναντι του ατόμου, στη Δύση προέχει το άτομο έναντι του συνόλου- ωστόσο το υποκείμενο και στις δύο περιπτώσεις, είτε ανάγεται σε απόλυτη αξία και αναλαμβάνει το ίδιο με πίστη στον ορθολογισμό του και στους πολιτικούς θεσμούς (ενός υποθετικού "κοινωνικού συμβολαίου") την σωτηρία του, δηλαδή τη δικαίωση της ύπαρξης του, είτε διαλύεται μέσα στην κοινότητα, αποξενώνεται από τον εαυτό του και παραδίδει την σωτηρία του στους θρησκευτικούς και πολιτικούς ταγούς,  πράττει από καθαρά ατομοκεντρικές ωφελιμιστικές επιδιώξεις. Το ζητούμενο είναι η ψυχολογικού τύπου ευδαιμονία του ατόμου. Στην μεν Δύση μέσα από την κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων, στο δε Ισλαμ μέσα από την απαρέγκλητη τήρηση των θρησκευτικών υποχρεώσεων που επιβάλλει ο νόμος του Προφήτη ή το πολιτικό αντίστοιχο του Αλάχ (Χαλιφάτο).

Καθόλου τυχαίο δεν είναι ότι οι μέθοδοι στρατολόγησης, εκπαίδευσης καθώς και προπαγάνδας που εφαρμόζουν οι φανατικοί ισλαμιστές είναι αντιγραφή των αντίστοιχων μεθόδων στρατιωτικής εκπαίδευσης και πολιτικής επικοινωνίας - χειραγώγησης των δυτικών στρατών και κοινωνιών (βλ. μηνύματα, τηλεοπτικά βίντεο κλπ.).

Η ελευθερία του ατόμου στο δυτικό κόσμο εκφράζεται μέσα από την παθητικοποίηση και αδιαφορία του πολίτη, την εφαρμογή του privacy (ιδιωτικότητα), τις ατομικές επιλογές, το λιγότερο κράτος ως αναχρονιστικό κατάλοιπο, αντίστοιχα στην ισλαμική πραγματικότητα η ελευθερία του ατόμου είναι επίσης  μια παθητική εκχώρηση, προκειμένου να επιτευχθεί ο Νόμος, το Δίκαιο του Προφήτη, δηλαδή η μόνη δυνατότητα κοινωνικής ευταξίας και αρμονίας.

Ο «ιερός νόμος» του Ισλάμ που επιβάλλεται ως κρατικό Δίκαιο και κοινωνικο-πολιτικό καθεστώς, δεν διαφέρει σε «ιερότητα» από τις εξουσιαστικές χρήσεις του ορθολογισμού στον δυτικό καπιταλισμό, τη φετιχιστική εκδοχή των νόμων της «ελεύθερης αγοράς» και των απρόσωπων και εκτός ελέγχου δομών εξουσίας και οικειοποίησης - καθοδήγησης της γνώσης και της επιστήμης.

Υπάρχει λοιπόν μια κοινή αγωνία διαχείρισης του "ιερού" που δημιουργεί μια κοινή αφετηρία - καταγωγή των νοηματοδοτήσεων τόσο της Δύσης όσο και του Ισλάμ, η οποία δεν λαμβάνεται υπόψη με αποτέλεσμα να ερμηνεύονται οι δύο πολιτισμοί ως ριζικά αντιθετικοί : ο πολιτισμός της ανεκτικότητας, του πλουραλισμού από τη μία, εναντίον του αναχρονιστικού θρησκευτικού φανατισμού, από την άλλη.

Ωστόσο, η άθρησκη νεωτερική κοινωνία εμφανίζεται να είναι τόσο παγιδευμένη στην ατομοκρατία, στον οικονομισμό και στο νομικισμό όσο και η παραδοσιακή θεοκρατική στον θρησκευτικό ολοκληρωτισμό.
Ίσως και οι δύο προτάσεις να βρίσκονται μέσα στην ίδια κυκλικότητα, αποτελώντας μόνο τα δύο ημισφαίρια του ίδιου κύκλου αίματος και δακρύων, μέσα στον οποίο βρίσκεται εγκλωβισμένος ο ιστορικός άνθρωπος.

Σε καμία από τις δύο περιπτώσεις δεν φαίνεται η υπέρβαση του εγωιστικού ατόμου μέσα από την άσκηση της υπαρκτικής του ελευθερίας.

Μια τέτοια υπέρβαση δεν βρίσκεται ούτε στην ατομική αυθαιρεσία - αυτονομία - αυτάρκεια ούτε στην επιβολή δια των όπλων και της βίας του "ιερού νόμου". 

Μια τέτοια υπέρβαση μπορεί να αντληθεί όχι από την υπαρκτικά περατή ανθρώπινη φύση αλλά από μια  ζωντανή σχέση  αυθυπέρβασης του ατόμου,   ανοίγματος της ύπαρξής του εξαιτίας της πρωταρχικής ελευθερίας του, σε ένα τρόπο ύπαρξης που να καταφάσκει στη ζωή μέσα από την ερωτική - διαλογική σχέση Κτιστού και Ακτίστου. 

Μια τέτοια υπέρβαση για να μην είναι ιδεολόγημα μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από μια εκκλησιοκεντρική ορθόδοξη εμπειρική κατάθεση της ζωής και της ανθρώπινης αγωνίας. 

Η υπέρβαση αυτή έχει ως προϋπόθεση την επίγνωση της υπαρκτικής αστοχίας - αμαρτίας, όχι ως ηθική καθηκοντολογία ή αυτοδικαίωση αλλά ως μετάνοια - μεταστροφή του νου και ως κάλεσμα για την δυναμική πραγμάτωση της ελευθερίας του προσώπου.

Μιλάμε λοιπόν για ένα άτομο το οποίο καινοποιείται διαρκώς μέσα από το μυστήριο της θυσιαστικής αγάπης, ενός θεού που θυσιάστηκε ο ίδιος... 

Και μιλάμε λοιπόν για μια ελευθερία πολύ βαθύτερη και ουσιαστικότερη, από αυτήν -των σκιτσογράφων- που έθιξε την θρησκευτική ιδεολογία κάποιων φανατικών. Για την ελευθερία της απέκδυσης των βεβαιοτήτων και των εγωτικών αμυνών που μόνο στα χέρια ενός Θεού της αγάπης και της συγ-χώρεσης μπορεί ένας άνθρωπος να βιώσει.

Γι' αυτό στην υπέρβαση αυτή  δεν είναι, δεν μπορούν να βρουν θέση οι υπερόπτες ορθολογιστές, οι κυνικοί υπερασπιστές της υπάρχουσας τάξης ούτε όμως και οι ακεραιόφρονες ζηλωτές που σπέρνουν το θάνατο. 

Είναι και έχουν θέση έχουν όλοι αυτοί που είναι φτωχοί, περιφρονημένοι, απεγνωσμένοι, οι σύγχρονοι ληστές, οι πόρνες και οι άσωτοι και όλοι όσοι μπορούν να αγαπήσουν. 

Άραγε, εδώ είμαστε όλοι;