ΕΙΣΑΓΩΓΗ :Εντοπίζοντας τις διαφωνίες
Ελευθερία, Αγάπη, και η αυγουστείνια παράδοση
Κάθε συζήτηση για το πρόβλημα του κακού είναι μια συζήτηση για το πρόβλημα της ανθρώπινης ελευθερίας.
Από τον τρόπο που κατανοούμε την ελευθερία μας, συνάγεται η αντίληψη μας για τα όρια και τις δυνατότητες να πράττουμε το καλό ή το κακό ως ηθικά όντα. Καθορίζεται η αντίληψη που έχουμε για τον Θεό και αντιστρόφως : η αντίληψη που έχουμε για τον Θεό ορίζει το σχήμα που δίνουμε στην ανθρώπινη ελευθερία.
Το πρόβλημα της ελευθερίας στη νεωτερικότητα συνήθως τίθεται σε ένα επίπεδο ενθουσιωδών διακηρύξεων κι έφτασε περισσότερο να εκφωνείται ως η προτροπή "απλώς κάντο" (just do it), εννοώντας με αυτό ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος κι αρκεί η δύναμη της βούλησης του για να ξεπεράσει κάθε εμπόδιο και να πραγματοποιήσει στόχους και σχέδια.
Πέρα από τον βολουνταρισμό που θεμελιωδώς εμπεριέχει μια τέτοια νοοτροπία, μέσα στις σύγχρονες κοινωνίες η ελευθερία και η πράξη αποκτούν τον ρηχό χαρακτήρα ενός σλόγκαν, παρόμοιο με αυτόν της διαφημιστικής τακτικής, φέρνοντας στο ίδιο αξιολογικό επίπεδο την ανθρώπινη πράξη ως στοιχείο της ηθικής συγκρότησης και αυτοκατανόησής μας, με την απόκτηση του ζευγαριού παπουτσιών που επιθυμούμε.
Το αξιολογικό αυτό επίπεδο συγκροτείται από ψυχολογικούς παράγοντες ενός αφελούς οπτιμισμού που θα μπορούσαμε συνοπτικά να αποδώσουμε με την αγγλική φράση "be happy" (σημ. και δεν έχει απολύτως καμία σχέση με την αρχαία αριστοτελική ευδαιμονία) και στο οποίο επίπεδο μπορούν κάλλιστα να συμπεριληφθούν ο καταναλωτισμός, οι ψυχοτρόπες ουσίες και άλλα (πχ ψυχοφάρμακα), όπου ενδεχομένως να απαντούσαμε με άλλη μια προτροπή "απλώς πες όχι" (just say no).
Γίνεται εμφανές ότι το πρόβλημα βρίσκεται στην απλότητα του "απλώς" (just). Αυτή η απλότητα δεν είναι ίδια μ' αυτή που συναντάμε στους απλούς- απλοϊκούς ανθρώπους η οποία μπορεί και να σημαίνει μια καλή προσαρμογή στην συνθήκη του κόσμου και του άλλου, αντιθέτως είναι αυτή η απλότητα που υπερπηδά ή και εξαλείφει την συνθήκη του κόσμου και των άλλων και θεωρεί την ανθρώπινη πράξη απροϋπόθέτη και τον άνθρωπο πλήρως αυτοκαθοριζόμενο.
Συμπληρώνοντας στο σημείο αυτό τον προβληματισμό, θα λέγαμε ότι η "απλότητα" αυτή και η συνοδή επιφανειακότητά της, είναι η παρενδυσία της πραγματικής δυσκολίας που έχουμε να εννοήσουμε και να φτάσουμε σε μια ελευθερία πέρα από τους καταναγκασμούς. Όπως θα δούμε στην συνέχεια, η δυσκολία αυτή απισχνάζει τόσο πολύ την ελευθερία καθιστώντας την μια ιδεατή κατάσταση ώστε στο τέλος δεν διασώζεται τίποτα απ'αυτήν στην πραγματική ζωή. Ταυτόχρονα αυτό το μασκάρεμα της δυσκολίας μας σε απλότητα καταφέρνει να διατηρεί σκοτεινή και στο απυρόβλητο την πολυπλοκότητά μας ως ανθρώπινες υπάρξεις και εκεί ακριβώς, "στις λεπτομέρειες κρύβεται ο διάβολος".
Αυτή η βολουνταριστική ελευθερία έχει ως ισοδύναμο σύστοιχό της τον θεμελιώδη μηδενισμό, δηλαδή την πίστη ότι τα πάντα ορίζονται μέσα στο πλαίσιο της αναγκαιότητας.
Στο πλαίσιο της αναγκαιότητας, που είναι αυτό της φυσικής νομοτέλειας, τα πάντα είναι μέρος του κύκλου της γέννησης και της φθοράς κι ο άνθρωπος βρίσκεται εγκλωβισμένος αναπόδραστα μέσα στο φυσικό συνεχές, το οποίο αποτελεί την έσχατη πραγματικότητα.
Ο νεωτερικός άνθρωπος διακήρυξε την εναντίωσή του σ'αυτην την πραγματικότητα της αναγκαιότητας με τον πιο απόλυτο τρόπο και το ίδιο απόλυτη ήταν η νίκη της πραγματικότητας επί του ανθρώπου (βλ. Ολοκαύτωμα κλπ.). Το αποτέλεσμα ήταν αυτή η ισοδυναμία να εδραιώνει τον φαταλισμό και εκ τούτου την απαλλαγή-αθώωσή του από την αντιμετώπιση του προβλήματος του κακού.
Ο φαταλισμός είναι ένας πιο ριζικός μηδενισμός που άρει την πραγματικότητα του κόσμου, θεωρώντας τον άνθρωπο καταδικασμένο σε μια απόλυτη αντιπαράθεση στην οποία στο τέλος μοιραία θα υποκύψει απόλυτα νικημένος.
Αυτές οι δυο όψεις, του οπτιμιστικού βολουνταρισμού απ' την μια, και του πεσιμιστικού μηδενισμού απ'την άλλη, είναι τα δυο πρόσωπα του Ιανού στην εποχή μας. Η νεωτερικότητα προσπαθεί να απαντήσει στα προβλήματα της πραγματικότητας, με την οποια βρισκεται αντιμέτωπη, εναλλάσσοντας συνεχώς και σχιζοφρενικώς την μια μάσκα με την άλλη.
Στον αντίποδα της κουλτούρας της σχιζοφρένειας, η αυγουστείνια προοπτική δεν εστιάζει στο πρόβλημα της άσκησης ή της εμπόδισης της ανθρώπινης ελευθερίας ως αυτοσκοπού της πράξης μας. Το νόημα της ανθρώπινης ελευθερίας να επιλέγουμε τούτο ή εκείνο, καταστρέφεται εάν δεν μπορεί να παρέχει την ευτυχία που ανταποκρίνεται στις βαθύτερες ανάγκες της ύπαρξής μας. Επομένως και το πρόβλημα του κακού πρέπει να τοποθετηθεί μέσα σε ένα άλλο πλαίσιο πέραν αυτου της ελευθερίας που η νεωτερικότητα το τοποθετεί, για να έχουμε ελπίδες για την κατανόηση του και την εμπλοκή μας σ'αυτό.
Εκτός από την ελευθερία, η βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου είναι η αγάπη.
Η αγάπη έχει εδώ έναν κεντρικό χαρακτήρα γιατί αντιτίθεται στην εικόνα που έχουμε για τους εαυτούς μας ως θεμελιακά αυτονομημένες μονάδες οι οποίες πρέπει να εργαστούν σκληρά για να συνδεθούν με οτιδήποτε βρίσκεται έξω από αυτές. Αντίθετα όλη μας η ζωή κι αυτό που πραγματικά είμαστε είναι τόσο θεμελιακά συνδεδεμένα με τους άλλους, ώστε αυτή η σύνδεση είναι που μας καθιστά αυτό που είμαστε. Αυτή η καταστατική σύνδεση είναι κοσμολογική-οντολογική αλλά και θεολογική. "Ο Θεός είναι εγγύτερα σε μένα απ'ότι ο εαυτός μου" ,θα πει ο Αυγουστίνος, εννοώντας ότι η παρουσία του όντως Άλλου είναι το θεμέλιο της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και η δύναμη που κινεί τον εαυτό για να ανοιχτεί στην αλλότητα του άλλου.
Συμπληρωματικά να πούμε ότι αυτό είναι το σημείο όπου η ελευθερία μας να επιλέγουμε, αποκτά το νόημά της και όχι αντεστραμμένα πριν απ' αυτό. "Αγάπα και κάνε ό, τι θέλεις", θα πει ο ιερός Αυγουστίνος.
Αυτό το άνοιγμα στον άλλο αποτελεί τον πυρήνα της πολιτικής ύπαρξης του ανθρώπου και των πολιτικών πραγμάτων εν γένει, αν και κάτι τέτοιο η σύγχρονη αντίληψη για την πολιτική, θα αρνηθεί χλευαστικά.
Παρ' όλα αυτά η σύγχρονη αντίληψη για την πολιτική δεν μπορεί να αποφύγει τις ερωτήσεις που η πραγματικότητα θέτει. Πώς λοιπόν, δικαιολογείται η έλλειψη πολιτικής ελευθερίας για σχεδόν το σύνολο των κατοίκων του πλανήτη, σήμερα; Πώς απαντάει στο γεγονός ότι εκτός από ένα μικρό μέρος των προνομιούχων δυτικών κοινωνιών, το σύνολο των ανθρώπων της Γης ζουν σε συνθήκες ταπείνωσης και εξευτελισμού; Πώς, ακόμα και μέσα στις δυτικές προηγμένες κοινωνίες, υπάρχουν σημαντικά τμήματα του πληθυσμού που ζουν στο όριο της φτώχειας προκειμένου να εξυπηρετούνται οι "ιδιοτροπίες" των λίγων πλουσίων; Γιατί ενώ η ποιότητα της ζωής σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει ανέβει χάρις στα επιτεύγματα της νεωτερικότητας, μια απέραντη ανθρωποθάλασσα βρίσκεται καταδικασμένη στην αθλιότητα σε όφελος μιας οικονομικής και διανοητικής ελίτ; Κι αν αυτό που πραγματικά χαρακτηρίζει αυτή την ανθρωποθάλασσα των αθλίων, δεν είναι τόσο η ίδια η αθλιότητα, όσο η άρνηση σ'αυτούς ή η αδυναμία που έχουν να πράξουν κάτι γι'αυτή, γιατί, εν ολίγοις δεν ισχύει και γι'αυτούς η δυνατότητα του πράττειν και της ελευθερίας, για τα οποία τόσο μελάνι και αίμα έχουν χυθεί;
Αναρωτιέται κανείς αν το προβάδισμα που δίνεται στην πράξη για την πράξη και ο υπερτονισμός της ελευθερίας για την ελευθερία, δεν είναι τακτικές κινήσεις για να εγκαθιδρυθεί μια νέα βαρβαρότητα σε παγκόσμιο επίπεδο, στην οποία εμμέσως θα έχουμε συναινέσει, ανοίγοντας διάπλατα τις πόρτες τόσο στον καταναλωτισμό όσο και στον φόβο για την ελευθερία του άλλου.
Θα δούμε πώς αυτά τα ζητήματα εκφράζονται μέσα στο κατατεθειμένο έργο των δυο στοχαστών που αναφέραμε, της Χάνα Άρεντ και του Ρ. Νιμπούρ, σε μια προσπάθεια να γίνει εμφανές το όριο στο οποίο προσέκρουσε η σκέψη τους και φαίνεται να προσκρούει η ανθρωπολογική και η πολιτική νεωτερική μας ταυτότητα. Η προσφυγή στον Αυγουστίνο δεν γίνεται με διάθεση ανανέωσης εκείνων των πρώιμων αυγουστείνιων υποθέσεων, ούτε για να ανοίξει ένας άγονος κύκλος επανερμηνειών των κειμένων του.
Αν όμως η πρόσληψη του Αυγουστίνου έγινε ατελώς, επιλεκτικά και στρεβλά τότε σε αυτήν την παρα-νόηση ίσως να βρίσκονται οι ρίζες του καρτεσιανού ρασιοναλισμού για το cogito και του βολουνταρισμού που συναντάμε στο ανθρωπολογικό μοντέλο του ύστερου μεσαίωνα, και την οποία έχουν κληρονομήσει αυγουστείνιοι στοχαστές αλλά και όλοι μας. Ως εκ τούτου οι απόψεις των δυο σύγχρονων και αντιπροσωπευτικών στοχαστών μπορεί ίσως σφάλλουν σε βασικά σημεία, είναι ωστόσο πολύτιμες γιατί ενσωματώνοντάς τις σε ένα πιο ευρύ πλαίσιο ερμηνείας της συμπάθειας (caritas) βασισμένο στον θεμέλιο λίθο της αγάπης, ίσως μπορέσουμε να απαντήσουμε στον μετεωρισμό της εποχής που ζούμε.
Στο επόμενο :
- Πρώτο Κεφάλαιο : Προκαταρτικά : Το κακό και η αυγουστίνεια παράδοση.
1. Νεωτερικότητα και κακό
Ελευθερία, Αγάπη, και η αυγουστείνια παράδοση
Κάθε συζήτηση για το πρόβλημα του κακού είναι μια συζήτηση για το πρόβλημα της ανθρώπινης ελευθερίας.
Από τον τρόπο που κατανοούμε την ελευθερία μας, συνάγεται η αντίληψη μας για τα όρια και τις δυνατότητες να πράττουμε το καλό ή το κακό ως ηθικά όντα. Καθορίζεται η αντίληψη που έχουμε για τον Θεό και αντιστρόφως : η αντίληψη που έχουμε για τον Θεό ορίζει το σχήμα που δίνουμε στην ανθρώπινη ελευθερία.
Το πρόβλημα της ελευθερίας στη νεωτερικότητα συνήθως τίθεται σε ένα επίπεδο ενθουσιωδών διακηρύξεων κι έφτασε περισσότερο να εκφωνείται ως η προτροπή "απλώς κάντο" (just do it), εννοώντας με αυτό ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος κι αρκεί η δύναμη της βούλησης του για να ξεπεράσει κάθε εμπόδιο και να πραγματοποιήσει στόχους και σχέδια.
Πέρα από τον βολουνταρισμό που θεμελιωδώς εμπεριέχει μια τέτοια νοοτροπία, μέσα στις σύγχρονες κοινωνίες η ελευθερία και η πράξη αποκτούν τον ρηχό χαρακτήρα ενός σλόγκαν, παρόμοιο με αυτόν της διαφημιστικής τακτικής, φέρνοντας στο ίδιο αξιολογικό επίπεδο την ανθρώπινη πράξη ως στοιχείο της ηθικής συγκρότησης και αυτοκατανόησής μας, με την απόκτηση του ζευγαριού παπουτσιών που επιθυμούμε.
Το αξιολογικό αυτό επίπεδο συγκροτείται από ψυχολογικούς παράγοντες ενός αφελούς οπτιμισμού που θα μπορούσαμε συνοπτικά να αποδώσουμε με την αγγλική φράση "be happy" (σημ. και δεν έχει απολύτως καμία σχέση με την αρχαία αριστοτελική ευδαιμονία) και στο οποίο επίπεδο μπορούν κάλλιστα να συμπεριληφθούν ο καταναλωτισμός, οι ψυχοτρόπες ουσίες και άλλα (πχ ψυχοφάρμακα), όπου ενδεχομένως να απαντούσαμε με άλλη μια προτροπή "απλώς πες όχι" (just say no).
Γίνεται εμφανές ότι το πρόβλημα βρίσκεται στην απλότητα του "απλώς" (just). Αυτή η απλότητα δεν είναι ίδια μ' αυτή που συναντάμε στους απλούς- απλοϊκούς ανθρώπους η οποία μπορεί και να σημαίνει μια καλή προσαρμογή στην συνθήκη του κόσμου και του άλλου, αντιθέτως είναι αυτή η απλότητα που υπερπηδά ή και εξαλείφει την συνθήκη του κόσμου και των άλλων και θεωρεί την ανθρώπινη πράξη απροϋπόθέτη και τον άνθρωπο πλήρως αυτοκαθοριζόμενο.
Συμπληρώνοντας στο σημείο αυτό τον προβληματισμό, θα λέγαμε ότι η "απλότητα" αυτή και η συνοδή επιφανειακότητά της, είναι η παρενδυσία της πραγματικής δυσκολίας που έχουμε να εννοήσουμε και να φτάσουμε σε μια ελευθερία πέρα από τους καταναγκασμούς. Όπως θα δούμε στην συνέχεια, η δυσκολία αυτή απισχνάζει τόσο πολύ την ελευθερία καθιστώντας την μια ιδεατή κατάσταση ώστε στο τέλος δεν διασώζεται τίποτα απ'αυτήν στην πραγματική ζωή. Ταυτόχρονα αυτό το μασκάρεμα της δυσκολίας μας σε απλότητα καταφέρνει να διατηρεί σκοτεινή και στο απυρόβλητο την πολυπλοκότητά μας ως ανθρώπινες υπάρξεις και εκεί ακριβώς, "στις λεπτομέρειες κρύβεται ο διάβολος".
Αυτή η βολουνταριστική ελευθερία έχει ως ισοδύναμο σύστοιχό της τον θεμελιώδη μηδενισμό, δηλαδή την πίστη ότι τα πάντα ορίζονται μέσα στο πλαίσιο της αναγκαιότητας.
Στο πλαίσιο της αναγκαιότητας, που είναι αυτό της φυσικής νομοτέλειας, τα πάντα είναι μέρος του κύκλου της γέννησης και της φθοράς κι ο άνθρωπος βρίσκεται εγκλωβισμένος αναπόδραστα μέσα στο φυσικό συνεχές, το οποίο αποτελεί την έσχατη πραγματικότητα.
Ο νεωτερικός άνθρωπος διακήρυξε την εναντίωσή του σ'αυτην την πραγματικότητα της αναγκαιότητας με τον πιο απόλυτο τρόπο και το ίδιο απόλυτη ήταν η νίκη της πραγματικότητας επί του ανθρώπου (βλ. Ολοκαύτωμα κλπ.). Το αποτέλεσμα ήταν αυτή η ισοδυναμία να εδραιώνει τον φαταλισμό και εκ τούτου την απαλλαγή-αθώωσή του από την αντιμετώπιση του προβλήματος του κακού.
Ο φαταλισμός είναι ένας πιο ριζικός μηδενισμός που άρει την πραγματικότητα του κόσμου, θεωρώντας τον άνθρωπο καταδικασμένο σε μια απόλυτη αντιπαράθεση στην οποία στο τέλος μοιραία θα υποκύψει απόλυτα νικημένος.
Αυτές οι δυο όψεις, του οπτιμιστικού βολουνταρισμού απ' την μια, και του πεσιμιστικού μηδενισμού απ'την άλλη, είναι τα δυο πρόσωπα του Ιανού στην εποχή μας. Η νεωτερικότητα προσπαθεί να απαντήσει στα προβλήματα της πραγματικότητας, με την οποια βρισκεται αντιμέτωπη, εναλλάσσοντας συνεχώς και σχιζοφρενικώς την μια μάσκα με την άλλη.
Στον αντίποδα της κουλτούρας της σχιζοφρένειας, η αυγουστείνια προοπτική δεν εστιάζει στο πρόβλημα της άσκησης ή της εμπόδισης της ανθρώπινης ελευθερίας ως αυτοσκοπού της πράξης μας. Το νόημα της ανθρώπινης ελευθερίας να επιλέγουμε τούτο ή εκείνο, καταστρέφεται εάν δεν μπορεί να παρέχει την ευτυχία που ανταποκρίνεται στις βαθύτερες ανάγκες της ύπαρξής μας. Επομένως και το πρόβλημα του κακού πρέπει να τοποθετηθεί μέσα σε ένα άλλο πλαίσιο πέραν αυτου της ελευθερίας που η νεωτερικότητα το τοποθετεί, για να έχουμε ελπίδες για την κατανόηση του και την εμπλοκή μας σ'αυτό.
Εκτός από την ελευθερία, η βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου είναι η αγάπη.
Η αγάπη έχει εδώ έναν κεντρικό χαρακτήρα γιατί αντιτίθεται στην εικόνα που έχουμε για τους εαυτούς μας ως θεμελιακά αυτονομημένες μονάδες οι οποίες πρέπει να εργαστούν σκληρά για να συνδεθούν με οτιδήποτε βρίσκεται έξω από αυτές. Αντίθετα όλη μας η ζωή κι αυτό που πραγματικά είμαστε είναι τόσο θεμελιακά συνδεδεμένα με τους άλλους, ώστε αυτή η σύνδεση είναι που μας καθιστά αυτό που είμαστε. Αυτή η καταστατική σύνδεση είναι κοσμολογική-οντολογική αλλά και θεολογική. "Ο Θεός είναι εγγύτερα σε μένα απ'ότι ο εαυτός μου" ,θα πει ο Αυγουστίνος, εννοώντας ότι η παρουσία του όντως Άλλου είναι το θεμέλιο της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά και η δύναμη που κινεί τον εαυτό για να ανοιχτεί στην αλλότητα του άλλου.
Συμπληρωματικά να πούμε ότι αυτό είναι το σημείο όπου η ελευθερία μας να επιλέγουμε, αποκτά το νόημά της και όχι αντεστραμμένα πριν απ' αυτό. "Αγάπα και κάνε ό, τι θέλεις", θα πει ο ιερός Αυγουστίνος.
Αυτό το άνοιγμα στον άλλο αποτελεί τον πυρήνα της πολιτικής ύπαρξης του ανθρώπου και των πολιτικών πραγμάτων εν γένει, αν και κάτι τέτοιο η σύγχρονη αντίληψη για την πολιτική, θα αρνηθεί χλευαστικά.
Παρ' όλα αυτά η σύγχρονη αντίληψη για την πολιτική δεν μπορεί να αποφύγει τις ερωτήσεις που η πραγματικότητα θέτει. Πώς λοιπόν, δικαιολογείται η έλλειψη πολιτικής ελευθερίας για σχεδόν το σύνολο των κατοίκων του πλανήτη, σήμερα; Πώς απαντάει στο γεγονός ότι εκτός από ένα μικρό μέρος των προνομιούχων δυτικών κοινωνιών, το σύνολο των ανθρώπων της Γης ζουν σε συνθήκες ταπείνωσης και εξευτελισμού; Πώς, ακόμα και μέσα στις δυτικές προηγμένες κοινωνίες, υπάρχουν σημαντικά τμήματα του πληθυσμού που ζουν στο όριο της φτώχειας προκειμένου να εξυπηρετούνται οι "ιδιοτροπίες" των λίγων πλουσίων; Γιατί ενώ η ποιότητα της ζωής σε παγκόσμιο επίπεδο, έχει ανέβει χάρις στα επιτεύγματα της νεωτερικότητας, μια απέραντη ανθρωποθάλασσα βρίσκεται καταδικασμένη στην αθλιότητα σε όφελος μιας οικονομικής και διανοητικής ελίτ; Κι αν αυτό που πραγματικά χαρακτηρίζει αυτή την ανθρωποθάλασσα των αθλίων, δεν είναι τόσο η ίδια η αθλιότητα, όσο η άρνηση σ'αυτούς ή η αδυναμία που έχουν να πράξουν κάτι γι'αυτή, γιατί, εν ολίγοις δεν ισχύει και γι'αυτούς η δυνατότητα του πράττειν και της ελευθερίας, για τα οποία τόσο μελάνι και αίμα έχουν χυθεί;
Αναρωτιέται κανείς αν το προβάδισμα που δίνεται στην πράξη για την πράξη και ο υπερτονισμός της ελευθερίας για την ελευθερία, δεν είναι τακτικές κινήσεις για να εγκαθιδρυθεί μια νέα βαρβαρότητα σε παγκόσμιο επίπεδο, στην οποία εμμέσως θα έχουμε συναινέσει, ανοίγοντας διάπλατα τις πόρτες τόσο στον καταναλωτισμό όσο και στον φόβο για την ελευθερία του άλλου.
Θα δούμε πώς αυτά τα ζητήματα εκφράζονται μέσα στο κατατεθειμένο έργο των δυο στοχαστών που αναφέραμε, της Χάνα Άρεντ και του Ρ. Νιμπούρ, σε μια προσπάθεια να γίνει εμφανές το όριο στο οποίο προσέκρουσε η σκέψη τους και φαίνεται να προσκρούει η ανθρωπολογική και η πολιτική νεωτερική μας ταυτότητα. Η προσφυγή στον Αυγουστίνο δεν γίνεται με διάθεση ανανέωσης εκείνων των πρώιμων αυγουστείνιων υποθέσεων, ούτε για να ανοίξει ένας άγονος κύκλος επανερμηνειών των κειμένων του.
Αν όμως η πρόσληψη του Αυγουστίνου έγινε ατελώς, επιλεκτικά και στρεβλά τότε σε αυτήν την παρα-νόηση ίσως να βρίσκονται οι ρίζες του καρτεσιανού ρασιοναλισμού για το cogito και του βολουνταρισμού που συναντάμε στο ανθρωπολογικό μοντέλο του ύστερου μεσαίωνα, και την οποία έχουν κληρονομήσει αυγουστείνιοι στοχαστές αλλά και όλοι μας. Ως εκ τούτου οι απόψεις των δυο σύγχρονων και αντιπροσωπευτικών στοχαστών μπορεί ίσως σφάλλουν σε βασικά σημεία, είναι ωστόσο πολύτιμες γιατί ενσωματώνοντάς τις σε ένα πιο ευρύ πλαίσιο ερμηνείας της συμπάθειας (caritas) βασισμένο στον θεμέλιο λίθο της αγάπης, ίσως μπορέσουμε να απαντήσουμε στον μετεωρισμό της εποχής που ζούμε.
Στο επόμενο :
- Πρώτο Κεφάλαιο : Προκαταρτικά : Το κακό και η αυγουστίνεια παράδοση.
1. Νεωτερικότητα και κακό
(Η παρούσα ανάρτηση αποτελεί συνέχεια της ομώνυμης θεματικής, βασίζεται στο βιβλίο του Ch. Mathewes, Evil and the augustinian tradition, ed. Cambridge University Press, 2001 και προτείνουμε για την αρτιότητα της ανάγνωσης το διαβασμα των προηγούμενων αναναρτήσεων στην κατηγορία Φιλοσοφικές Μελέτες)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου