_το κακό και η αυγουστείνια παράδοση : εκτενής περίληψη και προληματισμοί (iv)

ΕΙΣΑΓΩΓΉ : Εντοπίζοντας τις διαφωνίες

Συνοπτική αναφορά στα κεφάλαια του έργου και στα θέματα που το κάθε κεφάλαιο διαπραγματεύεται.


Εδώ ο συγγραφέας πρόκειται να μας δώσει τον πλοηγό για την καλύτερη οικείωση του αναγνώστη με το θέμα του βιβλίου που είναι  το προβλημα του κακού. Θα έχουμε έτσι εκ των προτέρων στην διάθεσή μας την συνολική διάρθρωση του κεντρικού επιχειρήματος όπως αυτό ξεδιπλώνεται σταδιακά στα κεφάλαια του ανά χείρας έργου.

Το Πρώτο μέρος  όπου περιγράφεται η πρόκληση του κακού για εμάς και σκιαγραφείται η κατανόησή του μέσα στην αυγουστείνια παράδοση, χωρίζεται στα εξης κεφάλαια :
Κεφάλαιο πρώτο: εδώ επιχειρεί την αποτύπωση της σύγχυσης και της δυσκολίας που έχει η νεωτερικότητα στο να εστιάσει με καθαρότητα στο πρόβλημα του κακού, που αμφότερες (σύγχυση και δυσκολία) πηγάζουν από την υπόρρητη παραδοχή του υποκειμενισμού ως δεσμευτικού για την ανθρώπινη ύπαρξη.
Κεφάλαιο δεύτερο: παρουσιάζεται η αυγουστείνια απάντηση στο πρόβλημα του κακού, συνοψίζοντας τα επιχειρήματα που υπερτονίζουν την αρνητική πλευρά της αμαρτίας, αλλ' όμως αποσιωπούν την πρωταρχικότερη, θεμελιωδέστερη και θετική προοπτική της αγάπης για τον κόσμο, τον Θεό και τον άνθρωπο,  πανω στην οποία στηρίζεται η προταση του Αυγουστίνου.

H. Arendt

Το Δεύτερο μέρος ανιχνεύει τον ρόλο της αυγουστείνιας παράδοσης στα θεωρητικά πλαίσια εργασίας των Ρέινολτ Νιμπούρ και Χάνα Άρεντ. Η επιλογή αυτών των δύο στοχαστών εντάσσεται στην συνολικότερη πεποίθηση του συγγραφέα για την ανεπαρκή πρόσληψη της αυγουστείνιας σκέψης από τους θεωρητικούς της νεωτερικότητας.
Κεφάλαιο τρίτο: ξεκινώντας από την ανα-θεώρηση της αυγουστείνιας ψυχολογίας, ο  "χριστιανικός ρεαλισμός" του Ρ. Νιμπούρ, για το πρωταρχικό αμάρτημα, αν και σακατεμένος από τον υποκειμενισμό, μπορεί να μας διαφωτίσει σχετικά με την αμαρτία ώστε να μην περιπέσουμε στον κυνισμό.
Κεφάλαιο τέταρτο : ξεκινώντας από την ανα-θεώρηση της αυγουστείνιας οντολογίας, η θέση της Χ. Άρεντ για την κοινοτυπία του κακού (banality of evil) , αν και εμποδίζεται επίσης από τον υποκειμενισμό, απαιτεί για την θεμελίωση μιας πολιτικής-πρακτικής οντολογίας, την αγάπη του κόσμου ή κοσμική αγάπη (amor mundi).

R. Neibuhr

Το Τρίτο μέρος επιχειρεί να παρουσιάσει την θετική πλευρά της αυγουστείνιας σκέψης, ως μια -σε τελική ανάλυση- πρόταση ζωής, η οποία παραμένει ζώσα, ενδόκοσμη και ενδιαφέρεται να απαντήσει στο πρόβλημα του κακού, με τρόπους που οι κριτικοί του Αυγουστίνου δεν αναγνωρίζουν.
Κεφάλαιο πέμπτο : υποστηρίζει ότι η παράδοση απομυθοποιεί με πιο ριζικούς τρόπους το κακό, αρνούμενη για αυτό μια ύστατη θέση στην κοσμοθεώρησή μας και μέσα από την πρακτική της συγχώρεσης και του "ουδείς αναμάρτητος", επιτρέπουν στους ανθρώπους να αναγνωρίζουν (συνειδητοποιούν) την εγκόσμια αναπόφευκτη εμπλοκή του κακού, του πόνου και των τραγικών συγκρούσεων, ενόσω παραμένουν εντελώς συμμετέχοντες στην ζωή του κόσμου.

Αξίζει να σταθούμε σε μερικές ακόμα σκέψεις του συγγραφέα και με αυτές να ολοκληρώσουμε τα προλεγόμενα.

Η σύγχρονη έρευνα και συζήτηση σχετικά με το κακό, την τραγωδία και την αμαρτία , φαίνεται να έχουν τον χαρακτήρα είτε  της τυπικής θεοδικίας είτε της καταπιεστικής δογματικής συμμόρφωσης. Η θεολογία και η ηθική παραμένουν γενικές και ασαφείς δίχως θετικές προτάσεις που να φωτίζουν τα σχετικά θέματα.
Ο στόχος του παρόντος βιβλίου όμως, είναι πραγματιστικός.
Πώς μπορεί ένα βιβλίο -και μάλιστα ένα ακαδημαϊκό βιβλίο- να θέσει και να εξυπηρετήσει έναν τέτοιο στόχο;

- Με το να είναι εριστικό, σχεδόν προβοκατόρικο, θα μας πει ο συγγραφέας. Αν και διαπνέεται από ειλικρινή συμπάθεια και σεβασμό προς όλους τους συνομιλητές του, ωστόσο δεν στοχεύει στο να προσθέσει άλλον έναν διανοητικό μονόλογο σε κάποιο ακαδημαϊκό πεδίο, γι' αυτό και θα πάει ένα βήμα πίσω προκειμένου να επανεξετάσει βεβαιότητες και ξεκαθαρισμένες υποθέσεις, να βρει τι μας χωρίζει και σε τι αντιστεκόμαστε. Οι διανοητές που επέλεξε να συνομιλήσει, η Αρεντ και ο Νιμπούρ, μπορούν πράγματι να προβάλουν αντίσταση, αντιπροσωπευοντας την ιστορία των ιδεών της εποχής τους, απόγονοι των οποίων είναι οι ιδέες που εμείς έχουμε για τον κόσμο και τους εαυτούς μας.

- Με το να θέλει να φτάσει σε όσο το δυνατό περισσότερους ανθρώπους και να μην περιοριστεί σε έναν στενό κύκλο ειδικών. Για τον λόγο αυτό δεν θα χρησιμοποιήσει μια γλώσσα στενά θεολογική ή φιλοσοφική, χωρίς όμως αυτό να στερήσει το όλο εγχείρημα από την λεπτολόγα ακρίβεια και σαφήνεια που απαιτείται.

- Με το να αποφύγει την παθολογία της συγκεκριμένης κουλτούρας γύρω από τις έννοιες της αμαρτίας,  της καταδίκης, της κόλασης κλπ, που αποτελούν κοινούς τόπους μια τελετουργικής και λατρευτικής παράδοσης και γλώσσας και γιαυτό τόσο  αδιάφορους πλέον στον μέσο άνθρωπο της εποχής μας. Στόχος του βιβλίου δεν θα είναι να μεταφέρει ένα μήνυμα, κάνοντας κήρυγμα, αλλά να "ανοίξει ένα κουτί με προβλήματα".

- Με το να εκμεταλλευτεί την διαδεδομένη καχυποψία της νεωτερικότητας απέναντι στην παράδοση, θα κάνει ότι κι ο Αυγουστίνος στον καιρό του : μια πολεμική υπεράσπιση της θέσης που υιοθετεί, προκειμένου να επιτύχουμε την εμβάνθυνση της κατανόησής μας και για τα δύο : και για την παράδοση και τις προκλήσεις του κακού στον σύγχρονο κόσμο.

Στο επόμενο : Ελευθερία, Αγάπη και η αυγουστείνια παράδοση.




(Η παρούσα ανάρτηση αποτελεί συνέχεια της ομώνυμης θεματικής, βασίζεται στο βιβλίο του Ch. Mathewes, Evil and the augustinian tradition, ed. Cambridge University Press, 2001 και προτείνουμε για την αρτιότητα της ανάγνωσης το διαβασμα των προηγούμενων αναρτήσεων στην κατηγορία Φιλοσοφικές Μελέτες)