_"κοινωνική ληστεία" και ελληνικό κράτος : μέρος τέταρτο

 Γράφει η Εύα Μπολιουδάκη

3.    «Κοινωνική ληστεία» και εξουσία στον Ελλαδικό χώρο.

Το φαινόμενο της ληστείας όπως και σε άλλες χώρες συνδεόταν οργανικά τόσο με τις τοπικές κοινωνίες των χωρικών και των ποιμένων απ’ όπου ξεπήδησε   όσο και με τις εκάστοτε τοπικές εξουσίες. Η δεύτερη αυτή  πλευρά  για διάφορους λόγους, μερικούς από τους οποίους αναφέραμε και παραπάνω, δεν είναι τόσο γνωστή. Στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας τοπικοί άρχοντες εκμίσθωναν την συγκέντρωση φόρων για λογαριασμό των Τούρκων και τα ένοπλα σώματα που διέθεταν λειτουργούσαν ως φοροεισπράκτορες. Οι κλεφταρματολοί επεδίωκαν να περάσει στα χέρια τους η είσπραξη των φόρων, τρομοκρατώντας και λεηλατώντας τα χωριά. Η κατάσταση αυτή δεν άλλαξε πολύ μετά την σύσταση του νεοελληνικού κράτους, οδηγώντας την Boeschoten να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι «ο απώτερος στόχος της στάσης αυτής δεν ήταν η υπεράσπιση των καταπιεσμένων, αλλά η μετάβαση στην τάξη των κυρίαρχων, έστω κι αν δεν το πέτυχαν ποτέ»[1].

Καθώς η οθωμανική αυτοκρατορία αποσυντίθεται, η κινητικότητα και οι ανταγωνισμοί μεταξύ των τοπικών παραγόντων αυξάνουν με αποτέλεσμα τα δίκτυα προστασίας και πελατειακών σχέσεων να γίνονται ολοένα και πιο πολύπλοκα και ρευστά. Συμμαχίες και συμφωνίες, αλλαγές στρατοπέδων και προδοσίες, προσχωρήσεις ληστών στις τάξεις των πρώην διωκτών τους ως αγροφύλακες και χωροφύλακες, εξαγορές και αμνηστεύσεις είναι μια πραγματικότητα που συνθέτει το παζλ των σχέσεων των ληστών με την εκάστοτε εξουσία. Πρόκειται για μια σχέση αμφίσημη και αμφίθυμη που αντανακλά την ύστατη προσπάθεια του ορεινού κόσμου να αντισταθεί στην κοινωνική και οικονομική εξαφάνισή του[2].  

Οι Γιαγάδες, Γιώργης, Γιάννης, Κίμωνας και Κώστας

Ξεχωριστή αλλά όχι διαφορετική είναι η περίπτωση της Σάμου και των γεγονότων που ονομάστηκαν «Γιαγαδικά». Είναι ίσως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση όπου μια «προσωπική» αντίρρηση κατάταξης στην τακτική εθνοφυλακή του νησιού ενός από τα αδέλφια Γιαγά, θα οδηγήσει στα άκρα την ένοπλη σύγκρουση με την κεντρική εξουσία, θα συνεγείρει τον απλό κάτοικο του νησιού και θα διεκδικήσει με επαναστατικές διαδικασίες την απόσχιση και την αυτονομία από το αθηναϊκό κράτος.  Και στην περίπτωση της Σάμου πίσω από τα γεγονότα που συντάραξαν το νησί για πάνω από μια δεκαετία, υπάρχει  η βίαιη μετατροπή μιας ευημερούσας και ισορροπημένης κοινωνίας[3] σε μια εξαρτημένη, παραμεθόρια και παραμερισμένη μικρής εμβέλειας κοινότητα. Οι αρμοί που συνείχαν την Σαμιακή κοινότητα και της επέτρεπαν να επιβιώνει επιτυχημένα, συγκριτικά με άλλα νησιά και άλλα μέρη της κεντρικής Ελλάδας, εκμεταλλευόμενη είτε την γεωγραφική της θέση είτε την πλουτοπαραγωγική της ικανότητα, σπάνε. Γίνεται η βίαιη μεταφορά της δύναμης του αυτεξούσιου της μικρής κοινότητας προς την ενδυνάμωση του κεντρικού ολοκληρωτικού κράτους. Η Σαμιακή κοινότητα είχε πραγματικούς λόγους να αντισταθεί στην υποβάθμιση και την φτωχοποίησή της και συγκρούστηκε με όχημα την οικογένεια Γιαγά. Η εμπλοκή της ευρύτερης οικογένειας Γιαγά και των κατοίκων του νησιού στην κεντρική πολιτική διαμάχη του Εθνικού Διχασμού ήταν αναπόφευκτη και φόρτισε επιπλέον την σύγκρουση με ιδεολογικά πάθη· αλλά και αδιέξοδη για την προώθηση των συμφερόντων της Σαμιακής κοινότητας, η τύχη της οποίας ακολουθεί τις υπόλοιπες τοπικές κοινωνίες που εξασθενούν χάνοντας εξουσίες και πόρους ενώ το κεντρικό ισχυροποιείται και εγκαθιδρύεται[4].

Συνεχίζεται .... στο επόμενο :    «Κοινωνική Ληστεία» και Αντικομμουνισμός

(Η παρούσα ανάρτηση αποτελεί μέρος της εργασίας  Η "κοινωνική ληστεία" στο ελληνικό κράτος και προτείνουμε για την αρτιότητα της ανάγνωσης, το διάβασμα των προηγούμενων αναρτήσεων στην κατηγορία Κοινωνιολογικές Μελέτες) 

---

[1] Boeschoten, Riki van, Κλεφταρματολοί, ληστές και κοινωνική ληστεία, … σελ. 17.

[2] Κολιόπουλος Γιάννης, Περί «κοινωνικών» και άλλων ληστών στη νεώτερη Ελλάδα,  Δελτίο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρίας, 23, 422-436,  1980

[3] Βαφέας Νίκος, Οικονομία και κοινωνία της Σάμου κατά τη μετάβαση στο εθνικό κράτος: συνέχειες και ασυνέχειες, Πρακτικά Συνεδρίου, Από την Αυτονομία στο Εθνικό κράτος. Η ενσωμάτωση της Σάμου στην Ελλάδα, Γενικό Αρχείο Κράτους, Σάμος 2014 σ. 39-53

[4] Βαφέας, Νίκος, Από την « ληστεία» στο κοινωνικό κίνημα: Η περίπτωση των «Γιαγαδικών» στη Σάμο, συλ. τομ. Όψεις του λαϊκού πολιτισμού, μνήμη Στάθη Δαμιανάκου, εκδ. Πλέθρον, Αθήνα, 2007, σ. 111 -129