_Οδυσσέας Ελύτης : του Σωτήρος

Οδυσσέας Ελύτης

1911-1996

Άντρας δεν είναι ούτε γυναίκα

ούτε μας έρχεται απ' τη Μέκκα

Είναι παιδί μελαχρινό

μας έρχεται απ' τον ουρανό

Κι έχει τα πλούτη του εδω πέρα

στης γης και στον χρυσόν αέρα

Έχει μια θάλασσα με φάρους

που ανάβουν μόνο για τους γλάρους

Έχει εκκλησιές που τις πηγαίνει

όπου του λεν οι πικραμένοι

Κι ένα λαγωνικό που πιάνει

τις έγνοιες πάνω στο ταβάνι

Κανείς δεν ξέρει πως τον λένε

μια του γελάνε μια του κλαίνε

Και πότε ζει πότε πεθαίνει

πότε τους άλλους ανασταίνει

Τις αλυσίδες όλες σπάει

και μ' ανοιχτές φτερούγες πάει 

Σχόλιο :

"Του Σωτήρος" είναι ένα απλό ποίημα με ομοιοκαταληξία του Οδυσσέα Ελύτη, από τη συλλογή τα "Ρω του Έρωτα", που μάλιστα έχει μελοποιηθεί και έχει γίνει ένα όμορφο, χαρούμενο τραγούδι. Πολλά του Ελύτη είχαν αυτή την καλή(;) μοίρα.

Eίναι ένα παράξενο ποίημα που με πάει πίσω, όταν οι άνθρωποι για να διασκεδάσουν συνήθισαν να λένε αινίγματα, ανέκδοτα και γλωσσοδέτες. Κάθε στροφή του θα μπορούσε να είναι ένα αίνιγμα.

"Άντρας δεν είναι ούτε γυναίκα/ούτε μας έρχεται απ' τη Μέκκα". Τί είναι;

ή 

"Κανείς δεν ξέρει πώς τον λένε/μια του γελάνε μια του κλαίνε". Τί είναι;

Κι ενώ στα αινίγματα   η σωστή απάντηση είναι μια κι όποιος δεν την βρει χάνει στο παιχνίδι, εδώ,  στα ποιητικά "αινίγματα" η Ερμηνευτική επιβάλλει να μην υπάρχει μια σωστή απάντηση. Μπορεί να είναι ο,τιδήποτε.

Κι όμως ο ποιητής φαίνεται να επιμένει. Δίνει πάρα πολλά στοιχεία, πολλούς προσδιορισμούς και σα να μας οδηγεί από την αυθαιρεσία του ο,τιδήποτε προς κάτι συγκεκριμένο.

Έτσι παίζουν οι ποιητές.

Η επιμονή του ποιητή, αυτή η επανάληψη του "τι είναι" που υπονοείται, δείχνει και το μέγεθος της δυσκολίας που έχουμε για να προσεγγίσουμε την αλήθεια του ποιήματος αλλά και μέσω αυτού (του ποιήματος) και του ιδίου του πράγματος για το οποίο μιλάει το ποιήμα, παρότι  η γλώσσα που  χρησιμοποιεί είναι απλούστατες έννοιες και εκφράσεις.

Πράγματι το ποίημα μας ωθεί στην περιοχή του Είναι. Η αρχική στροφή υπονοεί την αρχική ενότητα, αυτό που δεν έχει ακόμα υποστεί καμία διαίρεση. Αποτελεί μια αδιαφοροποίητη ολότητα του θηλυκού και του αρσενικού στοιχείου (δεν είναι ούτε άντρας ούτε γυναίκα) και επιπλέον δεν προσδιορίζεται από κάποια εξωτερική προέλευση, από κάποια "Μέκκα" ούτε και περιορίζεται. Είναι το ίδιο αιτία και αφετηρία του εαυτού του. 

Είναι  ο χώρος της καθαρής Ιδέας, το απόλυτα πνευματικό,  που όμως αν και προέρχεται από τον ουρανό, μόνο στην φανέρωσή του εδώ, με την ανθρώπινη μορφή ενός παιδιού, στην επίγεια πραγματικότητα λαμβάνει τον πραγματικό πλούτο του (έχει τα πλούτη του εδω πέρα στης γης).

Μόνο όταν το καθολικό λάβει τα καθ' έκαστον περιεχόμενά του, παύει να είναι μια κενή αφαίρεση, αποκτά σάρκα και οστά κι όλον τον πλούτο της ποικιλομορφίας του, διαιρούμενο απ' άπειρο και παραμένοντας θείο δώρο (χρυσός αέρας).  

Σε τούτη την επίγεια υπόστασή του ξεκινάει ο αγώνας της συνειδητοποίησης της ουσίας της ύπαρξής του. Είναι ο αγώνας του φυσικού ανθρώπου που παρομοιάζεται με την  συνεχή αναζήτηση και την εποπτεία του γλάρου πάνω στα πελάγη, για τους φάρους εκείνους που θα γίνουν οδηγοί στο πέταγμά του. 

Είναι η ανθρώπινη κατάσταση που αναδύεται μέσα από το τραυματικό βίωμα της πίκρας και καθαγιάζεται στις παρηγορίες της πίστης  αλλά και μέσα απ' τον υψηλό θεωρησιακό στοχασμό που σαν το λαγωνικό ψάχνει να ανακαλύψει και να συλλάβει το "γιατί" της ανθρώπινης έγνοιας και δυστυχίας, του γέλιου και του κλάματος. 
Η αλληλοδιαδοχή των ανθρώπινων γενεών, η Ιστορία καθώς διαβαίνει μέσα στους αιώνες, μπορεί να ονοματίζει με διάφορους τρόπους, έτσι που κανείς να μην μπορεί να πει με ακρίβεια το όνομά Του. Γένεση, φθορά, θάνατος, μοιάζει να είναι μια απόλυτη αναγκαιότητα. Κι όμως η απόλυτη αναγκαιότητα του θανάτου νικιέται από τη γνώση της ίδιας αυτής της αναγκαιότητας.

Είναι ο δρόμος για την απόκτηση της συνείδησης από το μόνο όν που είναι ικανό να αναζητήσει, να αναγνωρίσει το Ον, το γιατί της ύπαρξης, να συνομιλήσει μαζί του.
Να σπάσει τις αλυσίδες της διαφοράς, να θεωθεί και να αποκαλύψει ότι το μυστικό της ζωής που σώσει και δίνει νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη, είναι: η ένωση με το Θείο εν Ελευθερία  (τις αλυσίδες όλες σπάει και μ' ανοιχτές φτερούγες πάει) και πλήρη συνείδηση.

Η απάντηση του αινίγματος που θέτει ο ποιητής είναι : Είναι η  αυτοσυνειδησία.
Κι αυτή είναι η ουσία και το περιεχόμενο της Σωτηρίας.
Κατά μια, δική μου ανάγνωση, χωρίς την αυθαιρεσία του ο,τιδήποτε.