_ποιος φταίει;

 Ποιος φταίει; ή Τι φταίει; 

Αρχέγονο ερώτημα του ανθρώπου. Φταίει πάνω απ' όλα το κρασί, είναι η ποιητική απάντηση  του  Βάρναλη...

Από την απάντηση, την όποια απάντηση, εξαρτάται όχι μόνο η βιολογική μας επιβίωση, αλλά και η ψυχική μας ισορροπία, η αίσθηση δικαιοσύνης που διέπει τις κοινωνίες μας και ηθική τάξη του σύμπαντος κόσμου. Αλίμονο εάν δεν θέταμε αυτό το ερώτημα το οποίο εγείρεται αμέσως μετά από κάθε κακό, κάθε διατάραξη της ομαλότητας, του προγραμματισμού, του κανονικού. Αμέσως μόλις δοθεί μια απάντηση (επαναλαμβάνω: η όποια απάντηση) φαίνεται σαν να τακτοποιείται κάτι, σαν η απάντηση να λειτουργεί εξηγητικά, να μετριάζει τον τρόμο που νιώθουμε μπροστά στο ανεξήγητο. Α! ήταν λάθος του σταθμάρχη... έτσι εξηγείται. Εντάξει, λοιπόν, ας δικάσουμε τον σταθμάρχη, ας καταδικάσουμε τον σταθμάρχη, ας εκπαιδεύσουμε τον σταθμάρχη, ας αντικαταστήσουμε τον σταθμάρχη και τους σταθμάρχες  απάντων των σιδηροδρομικών σταθμών, όπου γης... με τι; Με τι να τους αντικαταστήσουμε; Ας πούμε με μηχανές, με τελευταίας τεχνολογίας μηχανήματα τα οποία δεν θα κάνουν τραγικά, ανθρώπινα λάθη. 

Καλό μού ακούγεται αυτό!  Φαίνεται ότι μετά από χιλιετίες πολιτισμού, η ανθρωπότητα βρίσκει μια λύση στο πρόβλημα της ελλατωμματικότητάς της: Εφόσον οι άνθρωποι δεν μπορούν να απαλλαχθούν από το λάθος, την αμέλεια, την παράβλεψη, την κακή εκτίμηση, το σφάλμα, ακριβώς επειδή είναι άνθρωποι, τότε εάν παραδώσουμε ένα μέρος του κόσμου μας στις μηχανές και τα συστήματα, τότε αυτός ο κόσμος τον οποίο εμείς φτιάξαμε, τον οποίο εμείς επιλέξαμε σαν τον καλύτερο δυνατό κόσμο, θα γίνει πιο ασφαλής για εμάς. 

Έτσι σώζεται ο κόσμος μας! Έτσι σώζεται η λογική του και η λογική μας μένει στη θέση της. Έτσι ετοιμαζόμαστε για το επόμενο βήμα, χωρίς να αναρωτηθούμε εάν εμείς έχουμε επιτρέψει να εισχωρήσει στον κόσμο αυτό και σε πολλές και ποικίλες εκφάνσεις του (στις μεταφορές βεβαίως, αλλά όχι μόνο σε αυτές) ένας αστάθμητος και διαταρακτικός παράγοντας :  η ταχύτητα. 

Το συγκεκριμένο δυστύχημα έχει δύο συνυφασμένες μεταξύ τους πτυχές : η μια είναι το ανθρώπινο λάθος, με την ευρεία έννοια και όχι αυτή που συγκεκριμενοποιείται σε έναν ορισμένο άνθρωπο, μια δεδομένη στιγμή και η δεύτερη είναι η ταχύτητα. Δεν επιλέγουμε το λάθος, το λάθος υπάρχει και θα υπάρχει, εφόσον δεν μπορούμε να προβλέψουμε όλες τις απέραντες εκδοχές του πραγματικού. Επιλέγουμε όμως την ταχύτητα. Επιλέγουμε να παραβλέπουμε ότι οι άνθρωποι είμαστε όντα της βραδύτητας, αργοκίνητα και αργόστροφα πλάσματα τα οποία όμως δεν έχουν αποδεχθεί την βραδύτητά τους, και κάνουν τα πάντα για την φενακίσουν. Αντιμαχόμαστε την βραδύτητα σε κάθε πλευρά και της ατομικής και της κοινωνικής πραγματικότητας : Στο πεδίο της μάχης επιλέγουμε, το γρήγορο άλογο, η γρήγορη αντίδραση, το γρήγορο βλήμα, τη γρήγορη βολή. Στο πεδίο της οικονομίας, τη γρήγορη μηχανή, τη γρήγορη παραγωγή, τη γρήγορη εξάπλωση σε νέες αγορές. Στο πεδίο της μετακίνησης, το γρήγορο αυτοκίνητο, το γρήγορο αεροπλάνο, τη γρήγορη μεταφορά προϊόντων. Στο πεδίο της καθημερινής ζωής, το γρήγορο καθάρισμα, το γρήγορο φαγητό, τη γρήγορη πληροφορία, το γρήγορο φαγητό, τη γρήγορη απόφαση. Ακόμα και στο πεδίο της εκπαίδευσης, η απαίτηση πλέον είναι για "διαγώνιο" (έτσι το λένε) δηλαδή λίγο από την αρχή και λίγο από το τέλος της παραγράφου ή της σελίδας, διάβασμα. 

Επομένως, το πρόβλημα δεν βρίσκεται στο "ανθρώπινο λάθος", αλλά στην ριζική αντίφαση της βραδύτητας ως ανθρωπολογικής σταθεράς και της ταχύτητας ως κοινωνικού, τεχνικού και πολιτισμικού φαινομένου, η οποία υπάρχει και υφίσταται σε ποικίλες εκδοχές της κατασκευασμένης από εμάς ανθρώπινης ζωής και τούτη τη φορά εκδηλώθηκε με την μορφή ενός πολύνεκρου δυστυχήματος. 

Γιατί όμως ενώ είμαστε όντα της βραδύτητας (κι αυτό αποδεικνύεται με πολλές αποδείξεις από διάφορους τομείς :  ταχύτητα βαδίσματος και τρεξίματος, παρατεταμένη παιδική ηλικία, χρονοβόρα και παρατεταμένη εκπαίδευση,  δυσκολία κατανόησης, διαδικασία  αλλαγής και λήψης αποφάσεων  κ.ά.) καταδυναστευόμαστε από την ταχύτητα; Δύο απαντήσεις μπορώ να σκεφτώ : Η πρώτη και πιο εμφανής είναι ότι ο ταχύς είναι και ο ισχυρός στην αναμέτρηση με τον αντίπαλο (όποιος κι αν είναι αυτός ο αντίπαλος : ο ανταγωνιστής, η Φύση, ο εχθρός). Οπότε εάν θέλεις να επικρατήσεις οφείλεις να είσαι γρήγορος.  Η δεύτερη είναι ότι η ταχύτητα είναι μεθυστική. Μας μεθάει η ταχύτητα, μας ξεγελάει τόσο γλυκά, μας συνεπαίρνει και μας τυλίγει στα φτερά της για να μας βγάλει από τους καταναγκασμούς και τους περιορισμούς του κόσμου τούτου και του υλικού σώματός μας. 

Ω! μήπως τελικά έχει δίκιο αυτός ο παλιός Βάρναλης ; Μήπως τελικά φταίει το κρασί; Μόνο που τώρα η μέθη δεν προκαλείται από το κρασί στα υπόγεια καπηλειά του προηγούμενου αιώνα, αλλά προκαλείται από την ταχύτητα και βρίσκεται παντού. 

Κι αν τα γράφω όλα αυτά, δεν είναι για πω τίποτα, ούτε συγκινητικό, ούτε ότι συμπάσχω με τα θύματα και τις οικογένειες των νεκρών. Αλλά για να πω ότι δυστυχήματα τέτοια ή παρόμοια θα γίνονται και θα γίνονται, γιατί αφενός δεν μπορούμε  να απαλλαχτούμε το "λάθος" και αφετέρου δεν μπορούμε  να μην επιλέγουμε την ταχύτητα.