Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο

_Ἄγνοια τῆς φύσης λόγῳ τῆς ἄγνοιας τοῦ ἑαυτοῦ μας

Φίλιπος Σέρραρντ
Εναι πανθομολογούμενο πλέον τὸ γεγονόςς τι ὁ κόσμος μας διέρχεται μία κρίση τρομακτικν διαστάσεων. Συνήθως καλομε τν ν λόγῳ κρίση οκολογική, καὶ δίκαια, φοῦ οἱ ἐπιπτώσεις της κδηλώνονται κυρίως στν οκολογικὴ σφαίρα. δῶ τὸ μήνυμα εναι πολύτως σαφές: ὁ τρόπος ζως μας σὲ ὅλες τς πτυχές του εναι πὸ τν ποψη τόσο τς νθρώπινης ζως σο καὶ τοῦ περιβάλλοντος, ατοκαταστροφικός, καὶ ἐὰν δν τν μεταβάλουμε ριζικά, ἡ καταστροφὴ το πλανήτη εναι ναπόφευκτη. Χωρς τὴ μεταστροφὴ ατὴ ἡ περιπέτεια τοῦ πολιτισμοῦ θὰ φτάσει στὸ τέλος της, καὶ μάρτυρες τς ξέλιξης ατς θὰ γίνουν πολλοί ἀπ' σους ζον σήμερα.
Δυστυχς δν δείχνουμε νὰ ἔχουμε κόμη συνειδητοποιήσει πόσο πιτακτικὴ εναι ἡ ἀνάγκη γιὰ μία τέτοια μεταστροφή, καὶ σὲ πεσμα λων τν σημείων ξακολουθομε νὰ βαδίζουμε περίσκεπτα στὸ μονοπάτι τς καταστροφς, πρόσωπα τυφλὰ σ' ναν φιάλτη πού, σν σὲ ἀρχαία τραγωδία, κτυλίσσεται πρς τὸ μοιραο τέλος. Σχεδιάζουμε νὰ ἐπεκτείνουμε τὴ στείρα καὶ ἀφύσικη ατοκρατορία μας, τν ατοκρατορία τς εδικς μεθοδολογίας, προχωρώντας κόμη πιὸ βαθιὰ στν ατοματοποιημένη, λεκτρονικὴ ἔρημο. Μηχανευόμαστε μεγαλύτερα καὶ καλύτερα τραπεζικὰ συστήματα, πεμβαίνουμε στς φυσικς ναπαραγωγικς διαδικασίες τν φυτν, τν ζώων καὶ τν νθρώπινων ντων, ξαντλομε τὴ γῆ καὶ τὰ γεννήματά της μὲ δραστικότατα χημικὰ καὶ μία πληθώρα δηλητήρια τὰ ὁποα μιὰ ὑγις κοινωνία δν θὰ ἐπέτρεπε νὰ κυκλοφορον ξω πὸ ἐργαστήρια ψίστης σφαλείας, πογυμνώνουμε τν κόσμο πὸ τὰ ἀπομεινάρια τν δασν του μὲ ταχύτητα πίστευτη καὶ ἀκατανόητη καὶ συμπεριφερόμαστε ν γένει μὲ τρόπο πού, κόμη κι ν συνειδητὰ τν εχαμε προγραμματίσει, δν θὰ μποροσε νὰ ἐπισπεύσει περισσότερο τν φανισμὸ τν δικό μας λλὰ καὶ τοῦ κόσμου ποὺ μς περιβάλλει. Μοιάζουμε αχμαλωτισμένοι στὰ δόκανα μις τερατώδους συλλογικς ψύχωσης, σν νὰ ἔχει κυριευτεῖ ὁ πολιτισμένος κόσμος πὸ μιὰ ἀκατανίκητη πιθυμία θανάτου.
Στν οκολογικὴ σφαίρα τὸ μήνυμα εναι, πως προανέφερα, ξεκάθαρο, σο κι ν πιμένουμε νὰ τὸ ἀγνοομε. Μολονότι, μως, οἱ ἐπιπτώσεις τς κρίσης ποὺ ἀντιμετωπίζουμε σήμερα εναι περισσότερο ασθητς σὲ ατὴ τὴ σφαίρα, ἡ κρίση καθ' αυτν δν εναι πρωτίστως οκολογική, δν φορ κατὰ πρτο λόγο τὸ περιβάλλον μας,λλὰ τν τρόπο σκέψης μας. Μεταχειριζόμαστε τν πλανήτη μας μὲ ἀπάνθρωπο, ρνησίθεο τρόπο, πειδὴ ἡ ὀπτική μας εναι πάνθρωπη καὶ ἀρνησίθεη. Βλέπουμε τὰ  πράγματα πὸ ατὸ τὸ πρίσμα πειδὴ ἔτσι οσιαστικὰ βλέπουμε τν αυτό μας.
Τοτο εναι τὸ πρτο πράγμα ποὺ πρέπει νὰ ἀποσαφηνίσουμε πλήρως πρν ποφασίσουμε νὰ εσέλθουμε σὲ μιὰ διαδικασία ναζήτησης διεξόδου πὸ τν κόλαση τς ατοεξόντωσης στν ποία καταδικάσαμε τν αυτό μας. Τὸ πς βλέπουμε τν κόσμο συναρτται πὸ τὸ πς βλέπουμε τν αυτό μας. Τὸ πρότυπό μας γιὰ τὸ σύμπαν – τὸ κοσμοείδωλο ἢ ἡ κοσμοεικόνα μας – βασίζεται στὸ πρότυπο, στν εκόνα ποὺ ἔχουμε γιὰ τν αυτό μας. ταν θεωρομε τν κόσμο, ἡ θεωρία μας δν εναι παρὰ ἀντανάκλαση τοῦ νοῦ μας, τς κατάστασης τς συνείδησής μας.Ὁ τρόπος μὲ τν ποο ντιλαμβανόμαστε να δέντρο, να βουνό, να πρόσωπο, να ζο ἢ ἕνα πουλὶ εναι ντανάκλαση τς δέας μας γιὰ τὸ ποιοί νομίζουμε τι εμαστε. ,τι βιώνουμε στὰ πράγματα ατὰ δν εναι τόσο ἡ πραγματικότητα ἢ ἡ φύση τν πραγμάτων ατν καθ' αυτά, σο ,τι μς πιτρέπουν νὰ βιώσουμε οἱ πνευματικές, ψυχολογικς καὶ φυσικς δυνατότητές μας. Ἡ ἱκανότητά μας νὰ ἀντιλαμβανόμαστε καὶ νὰ βιώνουμε διαμορφώνεται σύμφωνα μὲ τὸ πς χουμε πλάσει τὴ δική μας εκόνα καὶ ὁμοίωση.
Τοτο σημαίνει τι, γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσουμε ποτελεσματικὰ τν οκολογικὴ κρίση, φείλουμε νὰ ἀλλάξουμε τν κοσμοεικόνα μας, καὶ ατὸ σημαίνει μὲ τὴ σειρά του τι φείλουμε νὰ ἀλλάξουμε τν εκόνα γιὰ τν αυτό μας. Ἐὰν δν λλάξουμε τὰ κριτήρια μὲ τὰ ὁποα ξιολογομε τόσο τν αυτό μας σο καὶ τὸ στοιχεο πο συνιστᾶ τν ληθινὴ φύση τς παρξής μας, τότε μετάβλητος θὰ παραμείνει καὶ ὁ τρόπος μὲ τν ποο ντιμετωπίζουμε τν κόσμο ποὺ μς περιβάλλει. Καί, ν ατὸ δν συμβε, τότε ἡ θεωρία καὶ ἡ πρακτικὴ τς προστασίας τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, σο καλοπροαίρετες καὶ ἀναγκαες κι ν εναι, δν θὰ ἀγγίξουν τν καρδιὰ τοῦ προβλήματος. Στν καλύτερη περίπτωση θὰ συνιστον προσπάθεια ντιμετώπισης σων ν κατακλείδι εναι συμπτώματα, χι ατίες.
Δν χω τν παραμικρὴ πρόθεση νὰ ὑποβαθμίσω τέτοιες προσπάθειες, συχνὰ ἡρωικές, μοναχικς καὶ παράτολμες, παρὰ τς μεγάλες ντιξοότητες. νας πὸ τος φοβερος πειρασμος ποὺ ἐνσκήπτουν εναι ἡ σκέψη τι τὸ πρόβλημα χει τόσο μεγάλες διαστάσεις, στε ,τι κι ν πράξουμε σὲ ἀτομικὴ κλίμακα θὰ ἀποβεῖ πιθανς καρπο: πρέπει νὰ τὸ ἀφήνουμε στς ρχές, στς κυβερνήσεις, στος εδικούς.
Ἡ στάση ατὴ εναι μοιραία. κόμη καὶ μία πλὴ χειρονομία, σο παθητικὴ κι ν δείχνει, χει ξία, ν οσυνέπειές της μπορον νὰ εναι νυπολόγιστες. Ἡ σκέψη, ἐὰν δν συνοδεύεται πὸ τν ντίστοιχη πράξη, σύντομα γίνεται στείρα. μως καὶ ἡ πράξη ποὺ πηγάζει πὸ σκέψη μὲ ἐσφαλμένη φετηρία καθίσταται εκολα ναποτελεσματική, καθς περιορίζεται κυρίως στὰ συμπτώματα. Ἡ ρίζα τν ατίων βρίσκεται στν τρόπο σκέψης μας, καὶ γι' ατν κριβς τν λόγο ἡ κρίση μας φορᾶ πρωτίστως τν εκόνα ποὺ ἔχουμε γιὰ τν αυτό μας καὶ τν κοσμοθεωρία μας.
δῶ βρίσκεται ἡ καρδιὰ τοῦ προβλήματός μας. Ἡ βιομηχανικὴ καὶ τεχνολογικὴ κόλαση ποὺ χτίσαμε γύρω μας δν νέκυψε τυχαα. ντιθέτως, ποτελεῖ ἄμεση συνέπεια τοῦ γεγονότος τι πιτρέψαμε σ' μς τος διους νὰ μς κυριαρχήσει να συγκεκριμένο πρότυπο σκέψης – τὸ ὁποο νσωματώνει μία καθορισμένη εκόνα τοῦ κόσμου καὶ τοῦ ἀνθρώπου – σὲ σημεο στε νὰ διέπει οσιαστικὰ κάθε θεωρητικὴ στάση καὶ κάθε μας πράξη, δημόσια καὶ ἰδιωτική.
Πρόκειται γιὰ ἕνα πρότυπο σκέψης ποὺ μς μποδίζει νὰ δομε τν αυτό μας ς ντότητα ποὺ δν εναι πλς να δίποδο ζο, τὸ πεπρωμένο καὶ οἱ ἀνάγκες τοῦ ὁποίου κπληρώνονται μὲ τν πιδίωξη τοῦ κοινωνικο, πολιτικοῦ καὶ οκονομικοῦ ἀτομικοῦ συμφέροντος. Γιὰ νὰ συμβαδίσουμε μὲ τν ν λόγῳ εκόνα τοῦ ἑαυτοῦ μας,πινοήσαμε μία κοσμοθεωρία ποὺ ἐκλαμβάνει τὴ φύση ς πρόσωπη λικὴ βάση, ψυχη πηγὴ τροφς, πρώτων λν, πλούτου, νέργειας, γιὰ τν ποία θεωρομε τι χουμε τὸ ἀπόλυτο δικαίωμα νὰ τν κμεταλλευόμαστε, νὰ πειραματιζόμαστε πάνω της, νὰ ἐπεμβαίνουμε στὴ μορφή της καί, γενικά, νὰ τν καταχρώμαστε μέσω ποιασδήποτε πιστημονικς καὶ μηχανικς τεχνικς μπορομε νὰ ἐπινοήσουμε καὶ νὰ ἐφαρμόσουμε, προκειμένου νὰ ἱκανοποιήσουμε καὶ νὰ ἐπεκτείνουμε τὸ ἀτομικὸ συμφέρον. 'χοντας γυμνώσει, στὴ σκέψη μας, τν αυτό μας πὸ τν ερότητά του, πράξαμε τὸ ἴδιο καὶ γιὰ τὴ φύση: τν ποκαθηλώσαμε πὸ τὸ βασίλειο τοῦ θείου καθεωρήσαμε τι εμαστε πικυρίαρχοί της, τι ἡ φύση εναι πηρέτης μας, τι πόκειται στὴ θέλησή μας. ν συντομίδηγημένοι πὸ ατὴ τν εκόνα ποὺ ἔχουμε γιὰ τν αυτό μας καὶ ατὴ τν κοσμοθεωρία, καταφέραμε νὰ γίνουμε τὰ πιὸ ἐκφυλισμένα καὶ ἐκφυλιστικὰ πλάσματα στὴ γ.
Ατὴ ἡ εκόνα καὶ ατὴ ἡ κοσμοθεωρία πηγάζουν πὸ μία πώλεια μνήμης, πὸ τὴ λήθη τοῦ ποιοί εμαστε, καθς καὶ ἀπὸ τν πτώση μας σὲ ἕνα πίπεδο γνοιας καὶ ἄνοιας ποὺ ἀπειλεῖ τν πιβίωση τοῦ εδους μας. Μὲ βάση τν ναπόφευκτη λογικὴ ποὺ ἐνυπάρχει στν προέλευση ατή, εμαστε ναγκασμένοι νὰ ἀκολουθομε μία πορεία ποὺ κάθε βμα της μς βυθίζει σὲ ἀκόμη μεγαλύτερη γνοια τς φύσης μας καὶ ἑπομένως σὲ ἀκόμη μεγαλύτερη γνοια ποιουδήποτε λλου στοιχείου.
σο μμένουμε στν πορεία ατή, εμαστε καταδικασμένοι νὰ προχωρομε τυφλὰ καὶ μὲ διαρκς πιταχυνόμενο ρυθμὸ πρς τν πλήρη πώλεια ταυτότητας, τν πλήρη πώλεια λέγχου καί, τελικά, στν λοκληρωτικὴ ατοκαταστροφή. Τίποτε δν μπορεῖ νὰ διακόψει ατὴ τν πορεία κτς πὸ τν πλήρη λλαγὴ κατεύθυνσης, τὴ ριζικὴ μεταβολὴ τοῦ τρόπου μὲ τν ποο ντιμετωπίζουμε τόσο τν ἑαυτό μας σο καὶ τν κόσμο ποὺ μς περιβάλλει. Χωρς τὴ μεταστροφὴ ατὴ ἁπλς θὰ συνεχίσουμε νὰ τροφοδοτομε τὴ δική μας νεκρικὴ πυρά.
Εναι ραγε δυνατὴ ατὴ ἡ ἀντιστροφή, ἡ ριζικὴ ἀλλαγή; Πιστεύω τι τίποτε δν μπορεῖ νὰ μς μποδίσει νὰ τν πραγματοποιήσουμε κτς πὸ ἐμς τος διους. Κανες δν πορεῖ νὰ μς μποδίσει νὰ ἀλλάξουμε τν εκόνα τοῦ ἑαυτοῦ μας, καὶ συνάμα τν κοσμοθεωρία μας, κτς πὸ ἐμς τος διους.
Τὸ ζήτημα – τὸ μόνο πραγματικὸ ζήτημα – εναι ποιά εκόνα τοῦ ἑαυτοῦ μας καὶ ποιά κοσμοθεωρία θὰ ἀντικαταστήσει τὰ χρεοκοπημένα στερεότυπα, τὰ ἄψυχα πλάσματα τς φαντασίας ποὺ μς χουν αχμαλωτίσει.


πόσπασμα πὸ τὸ εσαγωγικὸ κεφάλαιο τοῦ βιβλίου «Θάνατος καὶ Ἀνάσταση τς ερς κοσμολογίας», κδ. ν Πλ, μετάφραση Παναγιώτης Σουλτάνης.
ναδημοσιευμένο καὶ στὸ ἀφιέρωμα «Τὸ φυσικὸ περιβάλλον ς κτίση», τχ 297 (Νοέμβριος 2017) τς Πειραϊκςκκλησίας.
πηγή: Αντίφωνο

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

_Mπέρτολτ. Μπρεχτ: η Εβραία

Η "Εβραία" είναι ο τελευταίος μονόλογος από το σπονδυλωτό έργο του Bertolt Brecht "τρόμος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ. Το έργο αυτό του Μπρεχτ αποτελείται απο 24 σκηνές-μονόπρακτα, που έγραψε ο Μπρεχτ εξόριστος μεταξύ 1935 και 1939 και περιγράφουν την τρομοκρατία και την άγρια φύση του ναζιστικού καθεστώτος. Η ελληνική μετάφραση αυτού του έργου του Brecht είναι του Μάριου Πλωρίτη και κυκλοφορεί σε βιβλίο από τις εκδόσεις Μωραίτης. Στο κείμενο αποτυπώνεται η εσωτερική ένταση του ατόμου που παίρνει μια απόφαση ενώ βρίσκεται στο χείλος της απελπισίας. Μέσα από την ανάγνωση του έργου στρέφουμε την προσοχή στα εκατοντάδες πρόσωπα της καθημερινότητας, τα οποία, δίνοντας έναν οριακό αγώνα επιβίωσης, αναδύονται ως σύγχρονοι/ες ήρωες και ηρωίδες του Brecht . Το ηχητικό ντοκουμέντο που δημοσιεύουμε παρακάτω είναι από την παράσταση που ανέβηκε το 1978 μαζί με άλλα πέντε μονόπρακτα διαφόρων άλλων συγγραφέων, από το Θίασο Λαμπέτη. Αν και το συγκεκριμένο ντοκουμέντο έχει ανέβ

_Κ.Π. Καβάφης : πρόσθεσις

Aν ευτυχής ή δυστυχής είμαι δεν εξετάζω. Πλην ένα πράγμα με χαράν στον νου μου πάντα βάζω — που στην μεγάλη πρόσθεσι (την πρόσθεσί των που μισώ) που έχει τόσους αριθμούς, δεν είμ’ εγώ εκεί απ’ τες πολλές μονάδες μια. Μες στ’ ολικό ποσό δεν αριθμήθηκα. Κι αυτή η χαρά μ’ αρκεί. (Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993) Σχόλιο :  Δεν θέλω να κάνω ανάλυση... ένα σχόλιο μόνο.. Υπήρξαν και υπάρχουν -ευτυχώς- πολύ αξιότεροι εμού αναλυτές, που έσκυψαν με γνώση και συγκίνηση πάνω στο έργο που μας άφησε ο μεγάλος Αλεξανδρινός. Πριν, όμως, μπω στα ενδότερα, λέω να κάτσω λίγο απ' έξω, να θαυμάσω το οικοδόμημα. Γενικά, καλό είναι να το κάνουμε αυτό. Μια πρώτη καταγραφή, μια εξωτερική εποπτεία, καθώς η μορφή περι-γράφει το περιεχόμενο και το περιεχόμενο χύνεται μέσα στη μορφή του, μας είναι πάντα χρήσιμη για να συνδεθούμε και να μείνουμε εντός του ποιήματος. Ας είναι... διάφορες σκέψεις...ή οδοί για την σκέψη, γενικώς... Αυτό λοιπόν το ποίημα του Κ.Π.Καβά

_αν αυτή είναι η πολιτική

 Δεν θα το επιδιώξω, αλλά θα εκμεταλλευτώ αυτή τη καταπληκτική συγκυρία : ώρα απογευματινή, μάθημα σε σπίτι, σε κεντρική πλατεία, σε κεντρικό χωριό, από κάτω τα καφενεία και είχα εντοπίσει καθώς πήγαινα ασυνήθιστες κινήσεις, μια αναταραχή και μια κυρία, άγνωστη σε μένα,  με χρώμα μαλλιών σε ώριμη μελιτζάνα να περιφέρεται μαζί με μια φίλη της που δεν είχε τίποτε το αξιοσημείωτο. Εγώ πρόσεξα την μελιτζανί.  Το μάθημα κυλούσε ανάμεσα σε απογοητεύσεις και προσπάθειες, οι ήχοι  της πλατείας γνωστοί και γι αυτό ανήκουστοι  έφταναν αλλά και δεν έφταναν σ'αυτιά μου, ίσως αν πρόσεχα έξω να έφταναν, αλλά εγώ πρόσεχα μέσα.  Οι ήχοι αλλάζουν. Ξέρω την αλλαγή των μικροφωνικών στις μικρές πλατείες των χωριών.  Τέλος μαθήματος. Η προεκλογική συγκέντρωση στα μισά. Έμεινα να ακούσω κι εγώ. Παράγγειλα όπως κάνω πάντα μια τσικουδιά και τι ανανέωση προσώπων, κινήσεων, χρωμάτων. Ίδιες ιδέες ή καλύτερα καμία ιδέα... χωρίς ιδέες. Το απόγευμα όμως δεν έχασε σε τίποτα την ομορφιά του Απρίλη του.  Το κόμμα,