_τι τις θέλουμε τις εθνικές επετείους;

                               

   

Πρόθεσή μου δεν είναι να καταδικάσω τις εθνικές επετείους ως παρωχημένες και εθνικιστικές εκφράσεις πατριωτισμού. Ούτε θέλω να δικαιώσω εκείνους που ισχυρίζονται ότι τέτοιες επετειακές εκδηλώσεις «ανήκουν σ’ άλλες εποχές»- κατά την προσφιλή τους έκφραση- και  θα πρέπει να ξεμπερδεύουμε μ’ αυτά τα παλαιομοδίτικα και δεξιά κατάλοιπα.

Δεν συντάσσομαι ούτε και με εκείνους που περιφέρουν μια κουρελιασμένη και κουρασμένη γαλανόλευκη, σε κάθε τέτοια ευκαιρία, για να νιώσουν εθνική ανάταση και ρίγος.

Η ερώτηση μου γεννήθηκε όταν έβαλα με το νου μου ότι θα μπορούσε, λέει,  ένας σύλλογος, ένας οργανισμός, ένα ΔΣ να μου ανέθετε να εκφωνήσω μια ομιλία για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου.

Θα μου πείτε, σε σένα θα ανέθεταν αυτή την αποστολή;

Υποθετικά μιλώντας, θα μπορούσε κι αυτό να συμβεί, αν και πάντα βρίσκονται προθυμότεροι και ικανότεροι για τέτοια.

Αναρωτήθηκα λοιπόν, σε μια τέτοια εξωφρενική περίπτωση, τι θα έλεγα.

Κι αφού μέσα στις προθέσεις μου δεν είναι ούτε να εκθειάσω την ημέρα της επετείου ούτε και να την εξοβελίσω στο πυρ το εξώτερον, θα έπρεπε να σκεφτώ κάτι πιο ουσιαστικό.

Τι τις θέλουμε λοιπόν τις εθνικές επετείους;

Αντιπαρέρχομαι τις εύκολες απαντήσεις :

«Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νεότεροι».

«Για να αποδώσουμε τιμή σ’ αυτούς που έχυσαν το αίμα τους για να είμαστε εμείς σήμερα ελεύθεροι».

«Γιατί ο λαός που ξεχνάει το παρελθόν του δεν έχει μέλλον».
«Γιατί φτιάχνουν ωραία τριήμερα».

«Γιατί βλέπουμε παλιές ελληνικές ταινίες και πηγαίνουμε στις παρελάσεις» και άλλα πολλά.

Οι απαντήσεις αυτές, και όσες άλλες μπορεί κάποιος να σκεφτεί, είναι δεκτές και σωστές, πλην όμως δεν με βοηθάνε καθόλου στην ανάπτυξη του θέματος.

Θέλω να ψάξω να βρω μήπως μέσα στο σωρό των δεδομένων απαντήσεων, ανάμεσα στους τόνους αυτών που έχουν γραφτεί και ειπωθεί για το θέμα, μήπως, παραφράζοντας τον μεγάλο Αλεξανδρινό, μες τες πολλές συνάφειες κι ομιλίες, υπάρχει κάτι που έχει παραπέσει, κάτι που έχει γίνει σαν ένα ξένο, φορτικό.

Και, αλίμονο, τόσα και τόσα πράγματα, στις μέρες μας  έγιναν παραπεταμένα, ξένα και φορτικά. Για πολλούς, η ίδια η ζωή τους. Ας μην ξεφύγουμε όμως.

Έχω λοιπόν, τη γνώμη ότι αυτό που απειλεί τις εθνικές επετείους είναι ο ημερολογιακός τους χαρακτήρας. Το γεγονός δηλαδή, ότι είναι προσδεμένες με κάποια ιστορικά γεγονότα, τα οποία βρίσκονται ακινητοποιημένα στο χρόνο και λίγα πράγματα μπορούμε να προσθέσουμε σε σχέση μ’ αυτά.

Τα ιστορικά γεγονότα αποτελούν, λίγο πολύ μια κλειστή αφήγηση την οποία δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε. Για παράδειγμα το λεγόμενο «έπος του ‘40», με ό,τι αυτό περιλαμβάνει : μάχες, διπλωματικές κινήσεις, έναρξη, εξέλιξη κλπ. είναι μια ιστορική καταγραφή, η οποία πλέον μετράει αρκετές δεκαετίες. Αναφέρεται δε σε μια άλλη εποχή, σε μια διαφορετική Ελλάδα και σε διαφορετικούς ανθρώπους και πολιτικές δυνάμεις και καταστάσεις.

Έτσι, το νόημα των εθνικών επετείων, γίνεται πάντα ένα κλειστό και ταυτόχρονα ανοιχτό ζητούμενο, καθώς για να φέρουμε το χθες στο σήμερα, αναγκαστικά πρέπει να κάνουμε κάποιες συνδέσεις. Οι συνδέσεις που γίνονται, είναι συνήθως του τύπου: «όπως αυτοί τότε…. έτσι κι εμείς σήμερα».

Το κακό με τέτοιου είδους συνδέσεις είναι  ο μηχανιστικός τους χαρακτήρας  και το ότι ενέχουν έναν κίνδυνο αυθαιρεσίας, γιατί κάποιος μπορεί να μας αντιπεί : «και γιατί, παρακαλώ, πρέπει όπως εκείνοι τότε θυσιάστηκαν έτσι κι εγώ σήμερα να είμαι έτοιμος να θυσιαστώ;»

Τότε συνήθως, όσοι κάνουν αυτές τις συνδέσεις, καταφεύγουν στο «επιχείρημα» ότι είμαστε Έλληνες και ως Έλληνες έχουμε καθήκον…..κλπ.
Αυτό όμως, στην φιλοσοφική ορολογία είναι «λήψη του ζητουμένου». Δεν μπορείς δηλαδή να ορίσεις κάτι λαμβάνοντας ως απόδειξη τον ορισμό του.

Δεν έχει όμως τόσο σημασία να σταθούμε σ’ αυτό το λογικό σφάλμα.

Σημασία, κατά την γνώμη μου, έχει να αναρωτηθούμε :  αν οι επέτειοι έχουν ένα «κλειστό», ιστορικό χαρακτήρα που απομακρύνεται συνεχώς από την κάθε σύγχρονη εποχή, πού βρίσκεται ο «ανοιχτός» τους χαρακτήρας;

Τι είναι αυτό που μπορεί να τις σώσει, κατά κάποιο τρόπο, από την επανάληψη, από τις κενές φλυαρίες, από την βαρεμάρα των σχολικών εορτών καθώς και από την κάθε λογής κομματική και κρατική καπηλεία;

Τι είναι αυτό που μπορεί να απαλλάξει την μνήμη μας από το φάντασμα του ανθρώπου των επετείων,  που όπως λέει ο Μιχάλης Κατσαρός   χαιρετάει απ' την εξέδρα ώρες ατέλειωτες τις παρελάσεις ….. από τις  μουσικές τα τούμπανα και τις παράτες;

Και κυρίως, υπάρχει κάποιο νόημα στο να επιμένουμε να εορτάζουμε τις εθνικές επετείους, εκτός από το να παρακαλάμε να πέσουν Δευτέρα ή Παρασκευή;

Κάθε επέτειος, στέκεται ανάμεσα, σημαδεύει ένα πριν και ένα μετά.

Κατ’ αυτή την έννοια η επέτειος μπορεί και παίρνει και προσωπικό – ατομικό χαρακτήρα. Στην καθημερινότητά μας, έχουμε και γιορτάζουμε διάφορες επετείους: γάμοι, γενέθλια, γνωριμίες κλπ.

Είναι λοιπόν, το χρονικό εκείνο σημείο, όπου κάτι που πριν υπήρχε αλλάζει και γίνεται κάτι άλλο. Είναι μια κορυφαία στιγμή της λύσης ενός διλήμματος.

Αποτελεί ένα μεταιχμιακό  σημείο και γι’ αυτό το λόγο τις επετείους, πριν και πάνω απ’ όλα, δεν τις γιορτάζουμε, τις ζούμε.

Κι όταν λέω τις ζούμε, δεν εννοώ εξωτερικά, σαν αναπαραστάσεις, όπως τελευταία γίνεται, κυρίως για λόγους τουριστικούς και δημοσιοσχετίστικους, να αναπαριστώνται ιστορικά γεγονότα (π.χ. η πυρπόληση της ναυαρχίδας των Τούρκων από τον Κανάρη) αλλά εσωτερικά, εντός μας, ως στιγμές άσκησης της ελευθερίας μας.

Στην διαπραγμάτευση αυτής ακριβώς της εξουσίας της εθελούσιας επιλογής, δηλαδή της ελευθερίας μας, στηρίζεται το μεγάλο ποίημα του Δ. Σολωμού «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» και όχι τόσο στον πατριωτικό χαρακτήρα με τον οποίο έφτασε να διδάσκεται στα σχολεία.

Οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» είναι μεγάλο ποίημα όχι γιατί μιλάει για κάποιους Έλληνες που πολέμησαν τους Τούρκους και πέθαναν αγωνιζόμενοι (αυτή είναι μια διάσταση, θα έλεγα η αφορμή), αλλά γιατί δείχνει ανάγλυφα  τα διλήμματα, που ορθώθηκαν μπροστά σε ανθρώπους όταν έπρεπε να αποφασίσουν.

Αυτοί λοιπόν οι πάμφτωχοι και σκελετωμένοι Μεσολογγίτες αυτοί οι ηττημένοι του πολέμου, ασκούν την μεγαλύτερη εξουσία που μπορεί να ασκήσει άνθρωπος επί γης.

Μπροστά τους   βρίσκεται ο πολυάριθμος εχθρικός στρατός, ο στόλος, τα όπλα και τα πυρομαχικά. Μπροστά τους βρίσκεται η άνοιξη, η ζωή, ο έρωτας. Ο εχθρός όμως δεν είναι εξωτερικός. Ο εχθρός είναι μέσα τους. Η εξουσία που μπορούν να έχουν οι ίδιοι στα χέρια τους υπερβαίνει κάθε ανθρώπινο μέτρο. Τι να πρωτοπεί κανείς γι’ αυτό το ποίημα;

Λέει ο ποιητής :

            ……………………………………………………..

            Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη,

            η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι
            με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει

            όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει.

            Τρέμ’ η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της.

            ……………………………………………..  (απόσπασμα).

Αυτός ο στίχος «όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει», δεν σημαίνει ότι ο θάνατός τους θα είναι ένα ένδοξο γεγονός που θα το μαθαίνουν στο μέλλον με θαυμασμό τα παιδιά στο σχολείο και γι’αυτό έχει αξία χιλίων θανάτων, ως παράδειγμα αυτοθυσίας ή ως ένα ποίημα κατάλληλο για επετείους.

Σημαίνει ότι όποιος αποφασίσει να πεθάνει σήμερα, θα έχει πεθάνει μέσα του χίλιες φορές μέχρι να πάρει αυτήν την απόφαση. Θα έχει παλέψει μέσα του χίλιες φορές. Αυτό είναι το δίλημμα:  Τρέμ’ η ψυχή και ξαστοχά …. τον εαυτό της…..

Στο συγκεκριμένο ποίημα αν και η αφορμή δίνεται από ένα ιστορικό γεγονός της πολιορκίας της πόλης του Μεσολογγίου, ωστόσο ο τρόπος που μας δίνεται υπερβαίνει τα γεγονότα καθ’ αυτά, μπλέκει στοιχεία της φύσης,  τον θάνατο, τον ψυχικό αγώνα και τόσα άλλα.

Όλα αυτά μας λένε ότι τα διλήμματα - το σημείο - τομή, ανάμεσα σ' αυτό που είμαι και σ' αυτό που θα γίνω μόλις βγω απ' το δίλημμα, μόλις δηλ. αποφασίσω-  δεν αφορούν μόνο πολιορκίες πόλεων και πολέμους, αφορούν εμάς τους ίδιους. Εμείς είμαστε οι πολιορκημένοι που πρέπει να πάρουμε την απόφαση.

Στην γλώσσα της Φιλοσοφίας, τα διλήμματα (και για να το συνδέσουμε με έναν άλλο επίκαιρο προβληματισμό για το αν ο άνθρωπος είναι σε τελική ανάλυση ένα  ζώο λίγο πιο περίπλοκο ίσως, όπως πολλοί ισχυρίζονται ή όχι) είναι οι αποδείξεις της συνειδησιακής ιδιοσυστασίας του ανθρώπου.

Τα διλήμματα είναι τόσο κομβικά σημεία, που φτάνουν να γίνονται τραγικά και μεγαλειώδη, γιατί ακριβώς επιβεβαιώνουν ότι ο άνθρωπος δεν είναι μια συντελεσμένη κατάσταση αλλά η δυνατότητα να μηδενίσει αυτή την κατάσταση, να αποσπαστεί απ’ αυτήν, να την υπερβεί και να προβληθεί προς αυτό που δεν είναι.

Μπορώ λοιπόν να αντιληφθώ και να βιώσω μια επέτειο μόνο με αυτόν τον ουσιώδη χαρακτήρα απαλλαγμένη από κάθε εθνικιστική κορώνα, γιατί ακριβώς συνδέει τα συντελεσμένα ιστορικά γεγονότα, την σχετική ιστορική μεταβλητότητα  με την αναλλοίωτη διλημματική φύση του ανθρώπου.

Αυτό που με ένα χείριστο τρόπο έφτασε να γιορτάζεται, από τις εξέδρες και τα βάθρα των επισήμων, με πλαστικά σημαιάκια, δεν είναι παρά το χρονικό όριο που μας θυμίζει την συλλογική απάντηση μιας γενιάς. Στην συγκεκριμένη σημερινή επέτειο της γενιάς του ’40,  να αντισταθεί, με κάθε τρόπο, με κάθε μέσον. Η επέτειος αυτή αφορά την ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ.

Ανάλογες συλλογικές συνειδησιακές καταστάσεις μπορούν να γιορτάζουν όλες οι γενιές. Για παράδειγμα, η γενιά που ακολούθησε από το 1945 – 1975 μπορεί να γιορτάζει την δική της συλλογική απάντηση, που ήταν βγαλμένη μέσα από τα ερείπια του πολέμου και του εμφυλίου. Η γενιά αυτή απάντησε με την φαντασίωση της ΑΥΤΟΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ. Ήταν η αναμενόμενη απάντηση.

Η γενιά του 1975 – 2005 απάντησε με την φαντασίωση της ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ. Ήταν η περίοδος που έπρεπε ο συντελεσμένος πλούτος να φανεί με διάφορους τρόπους, γνωρίζουμε ποιούς. 

Και η σημερινή γενιά απαντάει με την φαντασίωση της ΕΥΤΥΧΙΑΣ. Είναι η γενιά που θέλει, παρ’ όλα αυτά, που συμβαίνουν γύρω της και στον κόσμο, να ζήσει ευτυχισμένη και ανέμελη.

Φωτογραφίες χαρούμενες και γελαστές στο facebook. Εταιρείες που αναλαμβάνουν να κάνουν ακόμα πιο ευτυχισμένες τις ξεχωριστές στιγμές της ζωής σας.

Χαπάκια για να μην νιώθουμε την συντριβή, για να αντέχουμε.

Εκπομπές ανάλαφρες και τραγούδια ανάλαφρα και φαγητά με λίγα λιπαρά και ένα χαρούμενο life style παραμυθάκι.

Η θέση μου δεν είναι καταδικαστική των επετείων ή των γενεών.

Απλώς, όπως έρχεται η Ιστορία και μας βρίσκει, εμείς είμαστε αυτοί που δίνουμε κάθε φορά την απάντηση με βάση την διαμορφωμένη συνείδησή μας.

Κι αυτό το νόημα τελικά έχει μια εθνική επέτειος.

Γι’ αυτό τις χρειαζόμαστε. Κι όχι για την τόνωση του πατριωτικού μας οίστρου. 
Κατά την γνώμη μου, αυτή είναι η ανοικτή διάσταση των εθνικών επετείων, περί αυτού πρόκειται : Να έρθουμε σ' επαφή με την συνείδησή μας και να δώσουμε την δική μας απάντηση ελευθερίας.   Κι αυτό δεν υπόκειται σε ημερολογιακούς προσδιορισμούς ή ιστορικές συγκυρίες. Είναι κάτι που το ζείς κάθε μέρα.

Δύσκολο;
Αρκετά.
Ιδίως όταν τα μεγάφωνα παίζουν εμβατήρια και οι ρήτορες εκφωνούν τους δεκάρικους λόγους τους.

(Το κείμενο αυτό αφιερώνεται σε τρεις φίλους μου: τον Γιάννη, την Δέσποινα και την άλλη Δέσποινα, που ανήκουν σ' αυτή την τελευταία γενιά της "ευτυχίας", επιμένουν όμως να δώσουν την δική τους ουσιαστική απάντηση, στην συλλογική φαντασίωση της εποχής μας, και για το λόγο αυτό,  μια μέρα όπως η σημερινή μπορεί να μην τους λέει τίποτα, μπορεί όμως να τους λέει και τα πάντα. Τους ευχαριστώ).