_Εκπαιδευτικός vs Εκπαιδευτικό σύστημα

 Στο σημερινό κείμενο θα συνεχίσουμε τον προβληματισμό της προηγούμενης ανάρτησης. 

Είχαμε καταλήξει στο σωστό, κατά τη γνώμη μου, ερώτημα που πρέπει να τεθεί κάνοντας την στροφή από την υποτιθέμενη αποτυχία του εκπαιδευτικού συστήματος προς το ενδεχόμενο να μην αποτυγχάνει το σύστημα αλλά ο εκπαιδευτικός. Βέβαια, μια τέτοια στροφή θίγει το αίσθημα αξιοσύνης των εκπαιδευτικών και κινητοποιεί την ευθιξία τους, αλλά  θεωρώ αυτήν ένα αμυντικό/αντιδραστικό αντανακλαστικό, προκειμένου να μην φτάσουμε σε βαθύτερες συνειδητοποιήσεις. 

Ο προβληματισμός μου ήταν ότι το σύστημα ως τέτοιο δεν μπορεί να αποτυγχάνει, μπορεί να διορθώνεται, να μεταρρυθμίζεται, να προσαρμόζεται και να αλλάζει μέσα στα χρόνια, αλλά όχι να αποτυγχάνει. Η αποτυχία είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης δραστηριότητας και όχι των απρόσωπων συστημάτων και όταν την συναντάμε πρέπει σ'αυτούς (τους ανθρώπους) να την αποδίδουμε κι όχι σε κάτι που υπερίπταται αυτών και κυριαρχεί πάνω τους. Στην περίπτωση του εκπαιδευτικού συστήματος το πράγμα είναι κάπως περίπλοκο και πρέπει να σκάψουμε λίγο για να το φέρουμε στην επιφάνεια.  Στόχος του εκπαιδευτικού συστήματος είναι να κατευθύνει τους νέους ανθρώπους μιας κοινωνίας σε στάσεις και δραστηριότητες επιθυμητές και επωφελείς για την δεδομένη κοινωνία. Διέπεται, δηλαδή,  από την λογική της στράτευσης. Και όπως καλά γνωρίζουμε κάθε λογική στράτευσης έχει καθήκον καταρχήν να εξουδετερώσει την στασίαση, την άρνηση.   Το πράγμα όμως εδώ περιπλέκεται διότι ο στόχος της κατεύθυνσης/στράτευσης  συνυπάρχει συγκρουσιακά με το άλλοτε ισχυρό και άλλο αδύναμο αίτημα της μόρφωσης που υπονοείται σε κάθε παιδευτική διαδικασία. Το αίτημα της μόρφωσης σε αντίθεση με τον στόχο της εκπαίδευσης του εκπαιδευτικού συστήματος, είναι κατ'εξοχήν αρνητικό, με την έννοια ότι αρνείται την προϋπάρχουσα πραγματικότητα των ατόμων και της κοινωνίας και επιθυμεί την αλλαγή.    

Λέγοντας, επομένως,   "μόρφωση" ας εννοήσουμε κάτι πολύ ευρύτερο από την μετάδοση γνώσεων -έστω και αυτών των ανθρωπιστικών (γλωσσικά, ιστορικά μαθήματα)  - και ας  κρατήσουμε εκείνο το στοιχείο που υπάρχει στην μόρφωση με τον ίδιο τρόπο όπως και  στην καλλιτεχνική δημιουργία.  Και, όπως η καλλιτεχνική δημιουργία εκπίπτει σε σκέλεθρο εάν είναι στρατευμένη σε κάποιο κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό σκοπό και δεν τον υποβάλλει σε κριτική, έτσι και η διαδικασία της μόρφωσης των νέων ανθρώπων μεταπίπτει  σε γκριμάτσα, σε ένα κυνικό μορφασμό, σε ένα "σιγά τώρα!", εάν χάσει το στοιχείο της αμφισβήτησης του υπάρχοντος. Κι όπως η καλλιτεχνική δημιουργία χρειάζεται έναν ελεύθερο και δημιουργικό καλλιτέχνη που αφουγκράζεται το εμπειρικό υλικό του και το μορφοποιεί έτσι και η μόρφωση, και σε μεγαλύτερο μάλιστα βαθμό, χρειάζεται έναν ελεύθερο, στοχαζόμενο και  άγρυπνο δάσκαλο/καθηγητή που λαμβάνει υπόψη του το υλικό του  (μαθητές, κοινωνικό-πολιτιστικό περιβάλλον, οικονομικές συνθήκες κλπ.) για να μην μείνει  όμως σ'αυτό, για να μην το υπηρετήσει    δουλικά αλλά να το μορφώσει. 

Οι δύο παραπάνω πλευρές της εκπαιδευτικής διαδικασίας, δηλ. από την μια το σύστημα και οι στόχοι του και από την άλλη η μόρφωση και η απαίτησή της, είναι ασυμφιλίωτες και ανταγωνιστικές και ο εκπαιδευτικός είναι το πεδίο όπου αυτή η σύγκρουση πραγματοποιείται.

Ο εκπαιδευτικός αποτυγχάνει στον δημιουργικό ρόλο του διότι ήδη από την είσοδό του   στο εκπαιδευτικό σύστημα, γίνεται  υπάλληλός του, συμβαδίζει με αυτό, εξαρτάται από αυτό ρητά και είναι υπόλογος απέναντί του. Αλλά και πριν την ένταξή του σε αυτό και ανεξάρτητα από την ένταξή του, ο εκπαιδευτικός παραμένει ένας κοινωνικός άνθρωπος εντελώς απορροφημένος στο υπάρχον κοινωνικό σύστημα, στερημένος από οποιοδήποτε ουσιαστικό έρεισμα που αμφισβητεί το υπάρχον. Όμως εδώ, στην εκπαίδευση, αυτό βαραίνει ιδιαίτερα: Χωρίς την ατομική διαφορά του δασκάλου κανένας δεν μπορεί να γίνει ουσιαστικά μαθητής.  χωρίς την υπεροχή, την σιγουριά και την αυτοπεποίθηση ενός αυτόνομου Εγώ, χωρίς την ατομική του διαφορά., μέσα στην γενικότερη α-διαφορία, ο εκπαιδευτικός είναι ο κουρασμένος και αποκαρδιωμένος υπάλληλος που γνωρίζουμε.   

Η ομοθυμαδόν προσέλευση των εκπαιδευτικών σε επιμορφωτικά σεμινάρια και άλλα τέτοια της τρέχουσας αγοράς, δεν τους καθιστά επιστημονικά αρτιότερους, εξάλλου οι πιο ειλικρινείς από αυτούς  ομολογούν ότι ενδιαφέρονται μόνο για την μοριοδότηση και τίποτα πέραν αυτής, αλλά ούτε αυτό είναι ιδιαίτερο πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι ότι έτσι εντάσσονται, μέσα από έναν ακόμα δρόμο, τον οποίο μάλιστα βαδίζουν με την υπερηφάνεια της "δια βίου μάθησης", σε ακόμα έναν μηχανισμό εκλογίκευσης της ομοιογενοποίησης, της μαζικής παραγωγής, της κονσερβοποίησης, γίνονται διανοητικά αμβλείς, σύμφωνοι, προβλέψιμοι και ομοιόμορφοι.  

Ο εκπαιδευτικός σήμερα δεν νιώθει φορέας καμιάς διαφορετικότητας, έχει απολέσει την ατομική του διαφορά μέσα στο σχολείο χάριν μιας κακώς εννοούμενης και προσχηματικής "δημοκρατικής" παιδείας. Προσπαθεί να συγκλίνει, κατεβάζει το επίπεδο θεματικά και εκφραστικά, υποχωρεί κάτω από την πίεση των πολιτισμικών τερατομορφιών, φοβάται να αποκλίνει από τον μέσο όρο, για να μην πω ότι από ένα  αίσθημα αυτοσυντήρησης πολλές φορές κινείται κάτω κι αυτόν τον μέσο όρο. Η συμμορφωτική πίεση που τον βαραίνει από κοινού με τις βιοτικές απαιτήσεις και τις άλλες ασχολίες του, καθιστούν τόσο κοπιαστικό το έργο του ώστε  προτιμά να  κατρακυλήσει προς τα κάτω, να ενδώσει στην ημιμόρφωση, στην ατιμέλεια, στην οικειότητα της χοντροκοπιάς. (Παρένθεση : δάσκαλος σε δημοτικό σχολείο στην προσπάθειά του να μιλήσει την γλώσσα των μαθητών του και να είναι εκλυστικός απευθύνεται σ'αυτούς με την προσφώνηση: μικρά μου Πόκεμον!)   Δεν μπορεί να διακρίνει καμία πνευματική πλευρά στο έργο που παρέχει, αφού έχει ο ίδιος αποπνευματοποιηθεί. και έχει ηττηθεί πλήρως ως δημιουργός από το παλιο-σύστημα και τα παλιόπαιδα....

Πρόκειται, λοιπόν,  για θέμα ατομικής αντίστασης; Ναι, αλλά και κάτι παραπάνω από αυτό. Η ατομική συνείδηση, δηλαδή η ατομική διαφορά  διαμορφώνεται και αντλεί τις δυνάμεις της  βάσει μιας ευρύτερης παράστασης για τις πολιτιστικές αξίες και απαξίες, για τα κοινωνικά ψεύδη και τις αλήθειες. Αυτό είναι το κοινωνικό στοιχείο στο οποίο ο εκπαιδευτικός συμμετέχει, φέρει μαζί του και οφείλει να παίζει στα δάκτυλα, να είναι εξοικειωμένος με αυτό,  είναι, με άλλα λόγια, η μόνη διανοητική και ηθική σκευή  που  χρειάζεται, μαζί με την ατομική του φύση,  να έχει για να τα βγάλει πέρα μέσα στη ζούγκλα του συρμού.