Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο

_ο θάνατος της Σούζαν Ήτον : γιατί δεν χτύπησε πένθιμα καμιά καμπάνα.




Στη μνήμη της



Είναι δύσκολο, εξαιρετικά δύσκολο να γράψει κανείς για τoν θάνατο της Σούζαν Ήτον. Και ξέρω ότι, όταν ο καλός φίλος της σελίδας και ποιητής Νίκος Χουρδάκης, με παρακίνησε να γράψω κι εγώ κάτι, ως ένα βαθμό αυτή τη δυσκολία είχε στο νου του. Ο ίδιος, παλεύοντας με αυτήν, έγραψε το ποίημα Κλάμα για την Suzanne Eaton που δημοσιεύεται στην αμέσως προηγούμενη ανάρτηση.
- Γράψε κάτι, μου είπε... μια άποψη,  κάνε έστω ένα σχόλιο πάνω στο ποίημα.....


Σε τι συνίσταται αυτή η δυσκολία;

Ναι, είναι δύσκολο να φέρεις στο επίπεδο του λόγου ένα έγκλημα, δίχως να περιπέσεις σε μια κούφια αναπαραγωγή, δίχως να παγιδευτείς σ' ένα αναμάσημα των ίδιων  χαρακτηρισμών και στερεότυπων εκφράσεων, όπως αποτρόπαιο, μας γεμίζει φρίκη,  το τέρας κλπ. με τα οποία οι τελάληδες των δελτίων, μέσα σε λίγα λεπτά προλαβαίνουν να πουλήσουν την φτηνή δημοσιογραφική πραμάτεια τους, ένα μείγμα αηδίας, αρρωστημένης περιέργειας και τρόμου,  σ' ένα χάσκον τηλεοπτικό κοινό (που παρουσιάζεται ως "συγκλονισμένο" ενώ είναι μόνο χάσκον) μόνο και μόνο για να μην προλάβει το αντίπαλο κανάλι να κάνει ακριβώς το ίδιο, μιά και το έγκλημα είναι ένα από τα πλέον ευπώλητα προϊόντα του μιντιακού συστήματος το οποίο υπηρετούν πιστά βγάζοντας το ψωμί του τελάλη...ήτοι το νανούρισμα ή την αναπαραγωγή επί τα αυτά της ισχύουσας κοινωνικής αντιληπτικότητας.

Ναι, είναι δύσκολο εάν, μιλώντας για ένα τέτοιο έγκλημα, νιώθεις ότι αγγίζεις μια κορυφαία στιγμή του ανθρώπινου πλάσματος -όχι απαραίτητα του μεγαλείου, όπως ιδεαλιστικά θεωρείται πάντα η κορυφή, αλλά της οριακότητάς του-  κι  ότι θα πρέπει,  με κάποιο τρόπο να αποδεσμεύσεις τον λόγο σου από τα πρόσωπα, το θύμα και τον θύτη, για να μην περιπέσεις στο αμάρτημα της ύβρεως που πάντα καιροφυλακτεί στα όρια.  Πώς όμως  να τον αποδεσμεύσεις όταν ένας φόνος είναι πάντα  ο φόνος κάποιου συγκεκριμένου ανθρώπου και ένας φονιάς είναι πάντα ο συγκεκριμένος υπόλογος  (κοινωνικά και ποινικά) της πράξης του φόνου; Ίσως η δυσκολία αυτή, που είναι πάντα μια σχέση του μερικού με το γενικό, υπερβαίνεται από τη ποιητική, λογοτεχνική γλώσσα, όπως γίνεται στα κείμενα των μεγάλων τραγικών ποιητών και μας επισημαίνει στην Ποιητική του ο Αριστοτέλης.

Ωστόσο, η δυσκολία  στην οποία αναφέρομαι είναι κάτι πλέον αυτών και έχει να κάνει με το ίδιο το γεγονός του μαρτυρικού θανάτου και του βιασμού της Σούζαν Ήτον.
Το γεγονός αυτό καθ' αυτό είναι η πλήρης άρνηση της τάξης λόγου σε όλα τα επίπεδα: του γλωσσικού, του κοινωνικού, του πολιτιστικο - ηθικού ανθρώπινου συμβολικού που διέπει την ζωή ατόμων και ομάδων και την κάνει ανθρώπινη. Αν και εκ των υστέρων το γεγονός περιγράφηκε και μπήκε στο γλωσσικό μας σύμπαν, δηλαδή θετικοποιήθηκε με διάφορους τρόπους - αυτό εξάλλου επιχειρώ κι εγώ τώρα- αυτό το ίδιο, η ουσία του, δηλαδή, είναι η παντελής άρνηση κάθε θετικότητας και ως τέτοιο παραμένει ασύλληπτο και απροσπέλαστο από κάθε γλωσσική - κοινωνική προσέγγιση, προσπάθεια κατανόησης, κατασκευή. Μάλιστα δείχνει, αφενός τα όρια των ερμηνευτικών μας σχημάτων και αφ΄ετέρου πόσο εύθραυστες και ανίκανες είναι οι ρηματικές μας κατασκευές, ακόμα κι όταν - ιδίως όταν - εμπλέκουν όντα όπως ο Θεός, ισχυρές κανονιστικότητες, όπως η θρησκευτική τάξη, η παράδοση, ο ανδρισμός  και  δογματισμούς, όπως οι διακριτοί θεσμοποιημένοι, κοινωνικοί  ρόλοι.  Έτσι, ό,τι πω συνιστά έναν ευρύτερο προβληματισμό που δυνάμει αφορά και ισχύει για το σύνολο της ανθρώπινης συνθήκης, για εμάς όλους δηλαδή, και δεν λειτουργεί διαζευκτικά : από τη μια αυτή η άτυχη γυναίκα, ο διαταραγμένος βιαστής και δολοφόνος της και η "κακιά ώρα" που διασταυρώθηκαν οι δρόμοι τους και από την άλλη όλοι εμείς που ουδεμία σχέση έχουμε με όλα αυτά ει μη μόνον του ξαφνιασμένου παρατηρητή. Τα πρόσωπα λειτουργούν υποδειγματικά (par exellance) ως φορείς ευρύτερων πραγματικοτήτων, ως πρόσωπα αρχαίας τραγωδίας και η ιστορία τους θα μπορούσε να αποτελέσει το σενάριο μιας σύγχρονης δραματοποιημένης κινηματογραφικής ή θεατρικής απόδοσης, η οποία -όπως έχει γίνει πολλές φορές στο παρελθόν- θα σήκωνε θύελλα διαμαρτυριών από εθνικιστικούς, τοπικιστικούς και θρησκευτικούς κύκλους, που θα ένιωθαν ότι θίγονται οι ιεροποιημένες ταυτότητές τους από την δήθεν  "ανθελληνική και αντιχριστιανική προπαγάνδα".

Εμείς όλοι που πολύ συχνά γινόμαστε παθητικοί θεατές ή και θύματα ανάλογων παράλογων συμπεριφορών (όχι απαραίτητα "εγκληματικών" με την έννοια που εδώ μας απασχολεί, αλλά ακόμα και της αύξησης των τροχαίων δυστυχημάτων)  δίχως να έχουμε την δυνατότητα να εξηγήσουμε πώς είναι δυνατόν να συμβαίνουν τέτοια τραγικά γεγονότα και μάλιστα όχι στις κοινωνικές παρυφές κάποιων αποκλεισμένων ομάδων αλλά μέσα στο πλέον προβεβλημένο και επενδυμένο με αξίες κοινωνικό σώμα, θα πρέπει να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά και να μην αρκεστούμε στις εύπεπτες καθησυχαστικές απαντήσεις. Όπως είπα και στην αρχή, το υπόστρωμα στο οποίο ριζώνουν αυτές οι συμπεριφορές είναι γενικότερο ανθρωπολογικό και μας αφορά όλους. Πάνω σ΄αυτό είτε το θέλουμε είτε όχι, είτε το γνωρίζουμε είτε όχι, κτίζουμε τις σχέσεις μας, φτιάχνουμε και μεγαλώνουμε τις οικογένειές μας, οργανώνουμε τις πολιτικές συνομαδώσεις μας. 

Περιβάλλοντα όπως αυτό του δράστη είναι ακραία ευνουχιστικά και επιβάλλονται βίαια από πολύ νωρίς στα νεαρά άτομα είτε μέσω της κοινωνικής απολυτότητας και συμμόρφωσης είτε μέσω της εξ αποκαλύψεως αυθεντίας που  διατείνονται ότι κατέχουν είτε μέσω και των δύο. Η επιβολή είναι συντριπτική για το άτομο  σε κάθε επίπεδο της ύπαρξής του, τόσο σ'αυτό του νοήματος (καθοδηγητικού πλαισίου) της ζωής και των πεποιθήσεων όσο και σε αυτό το σωματικό, πρωτίστως μάλιστα σ'αυτό. Το σώμα  ως μέσο της καταστατικής ατομικότητας, της εμπειρίας της ζωής και της απόλαυσης, θεωρείται εξ ορισμού απειλητικό και εξεργετικό για κάθε κοινωνικά παραγόμενη νόρμα και θα πρέπει να υποταχθεί. Τα αισθήματα δε που γίνονται αντιληπτά μέσω του σώματος, όπως η φυσική σεξουαλικότητα, στο πρώτο και βαθύτερο επίπεδο θα πρέπει να αποσχιστούν από το άτομο, έτσι που αυτό να καταστεί αποκαθαρμένο δηλ. ευνουχισμένο και να προβληθούν σε εξωτερικές σκοτεινές δυνάμεις όπως οι δαίμονες (κάτι που πράγματι ισχυρίστηκε ο δράστης στους ανακριτές του).  Η έτσι αποσχισμένη από το άτομο σωματικότητα/σεξουαλικότητα θεωρείται εξημερωμένη και για τούτο κοινωνικά διαχειρίσιμη, αναπαραγωγικά λειτουργική και άρα...ευλογημένη. Αυτό που πραγματικά όμως συμβαίνει είναι ότι είναι οριστικά χαμένη, θυσιασμένη στις απαιτήσεις  για κοινωνική σταθερότητα. Την θέση της καταλαμβάνει είτε μια επιφανειακή ηρεμία και συμμόρφωση (λέγεται συνήθως σ΄αυτές τις περιπτώσεις "ήταν καλός άνθρωπος, πώς το έκανε αυτό;") είτε μια λανθάνουσα βία που εκδηλώνεται πολλές φορές αυτοκαταστροφικά.

Χάνεται έτσι η δυνατότητα για τα άτομα να οικειωθούν την σωματικότητά τους, να την αποδεχθούν, να την παρακολουθήσουν και να συνάψουν μια σχέση αποδοχής και αλληλοδραστικότητας, ανάγκης  και τρυφερότητας με τον εαυτό τους που θα αποτελεί το θεμέλιο κάθε μελλοντικής σχεσιακής τους δυνατότητας.
Δεν χάνεται όμως ποτέ το βασικό, θεμελιώδες βίωμα του τραύματος της απόσχισης και του γενικότερου ευνουχισμού. Και όπως έχουν δείξει οι ψυχαναλυτικές και φιλοσοφικές μελέτες υπάρχει πάντα ένα υπόλοιπο της ανθρώπινης εμπειρίας, κάτι που διαφεύγει από τον κοινωνικό έλεγχο, κάτι που ανθίσταται σε κάθε αναπαράσταση, (είναι κατ' ουσία το μη αναπαραστάσιμο), που πιέζει από το εσωτερικό του ανθρώπινου ψυχισμού και εκδηλώνεται με πολλούς και διάφορους τρόπους. Αυτό το ίχνος της προλογικής, προκοινωνικής ανθρώπινης ύπαρξης, βρίσκεται εκτός του λογικού/συνειδητού ελέγχου, δεν γνωρίζει ηθικό - κοινωνικό φραγμό και μπορεί να οδηγήσει σε εγκληματικές συμπεριφορές. Μάλιστα όσο μεγαλύτερη είναι η ευνουχιστική βία που έχει ασκηθεί στα άτομα, όσο μεγαλύτερος είναι ο γλωσσικός  και ιδεολογικός ολοκληρωτισμός   των συστημάτων με τα οποία βρίσκονται αντιμέτωπα   τόσο μεγαλύτερη είναι η διαστροφική γκάμα των συμπεριφορικών εκδηλώσεων.
[Αυτό δείχνουν να το ξεχνάνε ή δεν θέλουν να γνωρίζουν τίποτα γι΄αυτό οι κύκλοι που διατείνονται ότι μέσω της αποκαλυπτικής- αποστολικής τους γνώσης, γνωρίζουν την ανθρώπινη ψυχή και μάλιστα μπορούν να την οδηγήσουν στην σωτηρία!]

Τα περιβάλλοντα αυτά επειδή ακριβώς γνωρίζουν ότι είναι κοινωνικά κατασκευασμένες πραγματικότητες, επομένως ενδεχομενικές - θέλουν όμως να το ξεχάσουν, να το απωθήσουν και να συναφθούν σε απαρασάλευτες αρχές και βεβαιότητες-  αισθάνονται τόσο συνεχώς και δικαίως απειλούμενα όσο, και  για το λόγο αυτό, παρουσιάζονται συμπαγή και χωρίς ριγματώσεις. Βρισκόμαστε έτσι ενώπιον ενός παραδόξου μοναδικού για την ανθρώπινη κατάσταση:  Ένα περιβάλλον (οικογενειακό, γλωσσικό, θρησκευτικό, ιδεολογικό, ηθικό, κοινωνικό, πολιτικό)   εντός του οποίου αρθρώνεται η ανθρώπινη ζωή και το οποίο δεν αναγνωρίζει  ριγματώσεις, δεν αναγνωρίζει δηλαδή την ίδια την αμφισβήτηση και την άρνησή του και εμμένει μόνο στην αυθαίρετη θετικότητά του, αποκλείει την ανάδυση του ανθρώπινου υποκειμένου ως φορέα αυτής της ζωής. Τα ανθρώπινα υποκείμενα ως αυτοσυνείδητες και άρα ηθικές μονάδες μπορούν να αναφανούν μόνο στις ριγματώσεις των κοινωνικών οικοδομών. Οι ριγματώσεις όμως θεωρούνται ασεβείς και απειλητικές. Ας γνωρίζουμε ότι για όσο καιρό θα θεωρούνται τέτοιες από τις ανθρώπινες κοινωνίες και επειδή αυτή  η θεωρησιακή τους σύλληψη αντιβαίνει στο πραγματικό, βιωμένο επίπεδο της ανθρώπινης ύπαρξης θα αναφύονται, εδώ και εκεί, τέτοια εκκωφαντικά και τραγικά γεγονότα με την ίδια ή παρόμοια ένταση.

Όλη η σκηνοθετική και πραγματική συμπεριφορά του δράστη μπορεί έτσι, μετά από όλα αυτά που πρέπει να έχουμε υπόψη μας, να εξηγηθεί. Το κίνητρο δεν ήταν σεξουαλικό, δηλαδή ενός ανθρώπου σεξουαλικά στερημένου ο οποίος ήθελε να κάνει σεξ με μια γυναίκα. Το κίνητρο προερχόταν από την εσωτερικευμένη βία και εκδηλώθηκε σεξουαλικά,  με το βίαιο, πισώπλατο χτύπημα, την πτώση στο έδαφος και την φαλλική διάσχιση, την ανάκτηση δηλαδή του ευνουχισμένου μέρους της απόλαυσης και την ταυτόχρονη απόδειξη της μεγαλειώδους κατίσχυσης ενός πέους ικανού να δημιουργεί την ριγμάτωση επί κάθε ολοκληρωμένου - τελειωμένου νοήματος, δηλώνοντας δηλαδή την παρουσία  του α-νόητου, του άγνωστου, του πέρα από κάθε νοηματοδοτημένη σύλληψη πραγματικού

Αν το σώμα της Σούζαν Ήτον πετάχτηκε σαν κουρέλι σε μια τρύπα, σε ένα χαμηλό, αθέατο σημείο, αυτό μπορεί κάποιος να το εξηγήσει αστυνομο-ανακριτικά ως προσπάθεια να εξαφανιστεί το πειστήριο του εγκλήματος, μπορεί όμως και να το ερμηνεύσει ως την συμβολική ρίψη ενός ωραίου, γλωσσικά άρτιου, κοινωνικά αποδεκτού, κοσμο-πολιτισμένου, επιφανούς και μορφωμένου "σώματος" από το υπαρκτικό του ύψος στα άπατα μιας άγνωστης, σκοτεινής και άγλωσσης γης και στον εκμηδενισμό.

Όλα αυτά δεν γράφονται για να δικαιολογηθεί ο δράστης. Αν κάποιος θέλει έτσι να τα διαβάσει, έχει το απαραβίαστο αυτό προνόμιο-δικαίωμα να το κάνει, χάνοντας όμως την ουσία και παρακάμπτοντας την δυσκολία των πραγμάτων.  Ήδη, τώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές έχει περάσει πάνω από μήνας από την στυγερή δολοφονία της Σούζαν Ήτον και ελάχιστοι πλέον έχουν κάτι να θυμούνται απ'αυτήν με εξαίρεση τους οικείους του θύματος και του θύτη κι αυτούς που εξ επαγγέλματος έχουν αναλάβει την διεκπεραίωση της δικογραφίας της. Το θέμα απωθήθηκε, εξορίστηκε από την μνήμη μας και από τον ορίζοντα της καθημερινής μας συνύπαρξης σαν να μην μας αφορά όλους, σα να μην υποκείμεθα όλοι -άντρες και γυναίκες- στις ίδιες αρσενικές, ολοκληρωτικές, πατριαρχικές δομές. Σαν αυτή η τρομερή "έκρηξη" να έγινε κάπου αλλού, σαν να έσπασε τις πόρτες και τα παράθυρα ενός ξένου σπιτιού, σαν να γκρέμισε ξένους τοίχους, αφήνοντας την ζωή των ενοίκων του αιμορραγούσα, ανεπανόρθωτα συντετριμμένη και εκτεθειμένη στα βλέμματα των άλλων. 
Αυτοί οι "άλλοι" όμως είμαστε εμείς και είναι δικό μας αυτό το διαλυμένο σπίτι, εμείς είμαστε οι ένοικοι.... Δεν το καταλαβαίνουμε αυτό; Μάλλον πως δεν το καταλαβαίνουμε και υπάρχουν λόγοι γι' αυτή την άρνηση να καταλάβουμε. 

Κάποιος είπε, σχολιάζοντας την χλιαρή έως τυπική και αδιάφορη αντίδραση των εκκλησιαστικών κύκλων στους οποίους ανήκε το περιβάλλον του δράστη, ότι θα έπρεπε η επίσημη Εκκλησία της Ελλάδος, να σημαίνει πένθιμα τις καμπάνες σε όλη την επικράτεια, τουλάχιστον την ημέρα του ενταφιασμού της Σούζαν Ήτον, δηλώνοντας όχι μόνο την συμμετοχή στο βαρύ πένθος της οικογένειάς της, της ακαδημαϊκής κοινότητας που στερήθηκε ένα λαμπρό μέλος της και όσων γνώριζαν την σπουδαία αυτή γυναίκα, αλλά κυρίως για να αναρωτηθούμε "γιατί χτυπάει πένθιμα η καμπάνα;" και να περιέλθουμε στην κατάσταση της εγρήγορσης και του αυτοστοχασμού όλοι και κυρίως όσοι κρατούντες και όσοι ποιμένες...

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

_Mπέρτολτ. Μπρεχτ: η Εβραία

Η "Εβραία" είναι ο τελευταίος μονόλογος από το σπονδυλωτό έργο του Bertolt Brecht "τρόμος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ. Το έργο αυτό του Μπρεχτ αποτελείται απο 24 σκηνές-μονόπρακτα, που έγραψε ο Μπρεχτ εξόριστος μεταξύ 1935 και 1939 και περιγράφουν την τρομοκρατία και την άγρια φύση του ναζιστικού καθεστώτος. Η ελληνική μετάφραση αυτού του έργου του Brecht είναι του Μάριου Πλωρίτη και κυκλοφορεί σε βιβλίο από τις εκδόσεις Μωραίτης. Στο κείμενο αποτυπώνεται η εσωτερική ένταση του ατόμου που παίρνει μια απόφαση ενώ βρίσκεται στο χείλος της απελπισίας. Μέσα από την ανάγνωση του έργου στρέφουμε την προσοχή στα εκατοντάδες πρόσωπα της καθημερινότητας, τα οποία, δίνοντας έναν οριακό αγώνα επιβίωσης, αναδύονται ως σύγχρονοι/ες ήρωες και ηρωίδες του Brecht . Το ηχητικό ντοκουμέντο που δημοσιεύουμε παρακάτω είναι από την παράσταση που ανέβηκε το 1978 μαζί με άλλα πέντε μονόπρακτα διαφόρων άλλων συγγραφέων, από το Θίασο Λαμπέτη. Αν και το συγκεκριμένο ντοκουμέντο έχει ανέβ

_Κ.Π. Καβάφης : πρόσθεσις

Aν ευτυχής ή δυστυχής είμαι δεν εξετάζω. Πλην ένα πράγμα με χαράν στον νου μου πάντα βάζω — που στην μεγάλη πρόσθεσι (την πρόσθεσί των που μισώ) που έχει τόσους αριθμούς, δεν είμ’ εγώ εκεί απ’ τες πολλές μονάδες μια. Μες στ’ ολικό ποσό δεν αριθμήθηκα. Κι αυτή η χαρά μ’ αρκεί. (Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993) Σχόλιο :  Δεν θέλω να κάνω ανάλυση... ένα σχόλιο μόνο.. Υπήρξαν και υπάρχουν -ευτυχώς- πολύ αξιότεροι εμού αναλυτές, που έσκυψαν με γνώση και συγκίνηση πάνω στο έργο που μας άφησε ο μεγάλος Αλεξανδρινός. Πριν, όμως, μπω στα ενδότερα, λέω να κάτσω λίγο απ' έξω, να θαυμάσω το οικοδόμημα. Γενικά, καλό είναι να το κάνουμε αυτό. Μια πρώτη καταγραφή, μια εξωτερική εποπτεία, καθώς η μορφή περι-γράφει το περιεχόμενο και το περιεχόμενο χύνεται μέσα στη μορφή του, μας είναι πάντα χρήσιμη για να συνδεθούμε και να μείνουμε εντός του ποιήματος. Ας είναι... διάφορες σκέψεις...ή οδοί για την σκέψη, γενικώς... Αυτό λοιπόν το ποίημα του Κ.Π.Καβά

_αν αυτή είναι η πολιτική

 Δεν θα το επιδιώξω, αλλά θα εκμεταλλευτώ αυτή τη καταπληκτική συγκυρία : ώρα απογευματινή, μάθημα σε σπίτι, σε κεντρική πλατεία, σε κεντρικό χωριό, από κάτω τα καφενεία και είχα εντοπίσει καθώς πήγαινα ασυνήθιστες κινήσεις, μια αναταραχή και μια κυρία, άγνωστη σε μένα,  με χρώμα μαλλιών σε ώριμη μελιτζάνα να περιφέρεται μαζί με μια φίλη της που δεν είχε τίποτε το αξιοσημείωτο. Εγώ πρόσεξα την μελιτζανί.  Το μάθημα κυλούσε ανάμεσα σε απογοητεύσεις και προσπάθειες, οι ήχοι  της πλατείας γνωστοί και γι αυτό ανήκουστοι  έφταναν αλλά και δεν έφταναν σ'αυτιά μου, ίσως αν πρόσεχα έξω να έφταναν, αλλά εγώ πρόσεχα μέσα.  Οι ήχοι αλλάζουν. Ξέρω την αλλαγή των μικροφωνικών στις μικρές πλατείες των χωριών.  Τέλος μαθήματος. Η προεκλογική συγκέντρωση στα μισά. Έμεινα να ακούσω κι εγώ. Παράγγειλα όπως κάνω πάντα μια τσικουδιά και τι ανανέωση προσώπων, κινήσεων, χρωμάτων. Ίδιες ιδέες ή καλύτερα καμία ιδέα... χωρίς ιδέες. Το απόγευμα όμως δεν έχασε σε τίποτα την ομορφιά του Απρίλη του.  Το κόμμα,