γράφει η Εύα Μπολιουδάκη
Α’ ΜΕΡΟΣ
1. Στοιχεία ιδεολογίας στον Εθνικισμό
Το φαινόμενο του εθνικισμού σημαδεύει την ιστορία του 19ου και του 20ου αιώνα και η πορεία του είναι στενά συνυφασμένη με την ανάδυση των εθνικών κρατών στον ευρωπαϊκό χώρο. Η εμβέλειά του όμως γρήγορα αποκτά παγκόσμιες διαστάσεις, καθώς η νεωτερικότητα προχωράει επιβάλλοντας τις ιδιαίτερες οικονομικές και κοινωνικές της συνθήκες. Η καθολική επικράτηση του φαινομένου αναγκάζει τον παρατηρητή να δεχθεί τον «αντικειμενικό» χαρακτήρα της ύπαρξης των εθνών όπως αυτά εμφανίζονται στην σύγχρονη πραγματικότητα. Εξάλλου ο εθνικισμός χρησιμοποιεί για τον αυτοπροσδιορισμό του την έννοια του έθνους ως «προαιώνια αρχή κοινωνικής οργάνωσης»[1], επιμένοντας στο κύρος που υπονοεί μια τέτοια αντικειμενικότητα, ως ένα πάγιο γνώρισμα της ανθρώπινης ιστορίας.
Αυτός ο δηλωμένος υπερ-ιστορικός χαρακτήρας του εθνικισμού μας επιτρέπει, να εντάξουμε το φαινόμενο στον χώρο των ιδεολογικών κατασκευών οι οποίες υιοθετούνται από τα διάφορα κοινωνικά μορφώματα προκειμένου να ενισχύσουν και να νοηματοδοτήσουν την συλλογική τους ζωή.
Σύμφωνα με τον Π. Λέκκα, τα χαρακτηριστικά που αναζητούμε για να εντοπίσουμε τον ιδεολογικό χαρακτήρα μιας οποιασδήποτε θεωρίας είναι τα ακόλουθα [2]:
1) Κάθε θεωρία με ιδεολογικό πρόσημο, παρέχει γνώση ικανή να περιγράψει και να εξηγήσει τον κόσμο όπως εμφανίζεται σε μια δεδομένη ιστορικοχρονική πραγματικότητα. Δηλαδή πρέπει να είναι σε θέση να δώσει αιτιακές συνδέσεις, οι οποίες βεβαίως ελέγχονται ως προς την ισχύ τους. Άρα ένα πρώτο χαρακτηριολογικό γνώρισμα είναι η περιγραφική και εξηγητική ικανότητά της.
2) Σε άμεση συνάφεια με το πρώτο, βρίσκεται ο δεοντολογικός – παραγγελτικός της χαρακτήρας, βάσει του οποίου οι άνθρωποι συντονίζουν και κανονίζουν την πράξη τους στο παρόν.
3) Εξασφαλίζει την κοινωνική συνοχή και παρέχει νόημα στην ζωή του ανθρώπου, ο οποίος έτσι καθίσταται ικανός να συμμετέχει και να ανήκει σε μια υπέρτερη της υποκειμενικότητάς του, οντότητα. Ως εκ τούτου κάθε θεωρία με ιδεολογικό περιεχόμενο είναι συνεκτική και παραμυθητική.
Έχοντας κατά νου τα παραπάνω κριτήρια θα προσπαθήσουμε να τα εντοπίσουμε στο φαινόμενο του εθνικισμού, έτσι ώστε να καταδειχθεί ο ιδεολογικός πυρήνας του.
Ο μοντέρνος κόσμος που εμφανίζεται σταδιακά καθώς τα μοντέλα κοινωνικής οργάνωσης του παρελθόντος καταρρέουν, έχει ανάγκη από ένα σώμα νέων ιδεωδών τα οποία θα αποτελέσουν την επαρκή δικαιολόγησή του και θα νομιμοποιούν τα νέα κοινωνικά μορφώματα. Ο εθνικισμός (ως όρος εμφανίζεται το 1789, στα πλαίσια της Γαλλικής Επανάστασης και καθιερώνεται στα τέλη του 19ου αι) θα αναλάβει να παράσχει αυτά τα ιδεώδη ανατρέχοντας σε ένα απομακρυσμένο παρελθόν του οποίου η αίγλη έχει διαφθαρεί από τις παρούσες συνθήκες. Οι άνθρωποι ως απόγονοι κατά κανόνα ένδοξων προγόνων, οφείλουν, βγαίνοντας από την αδράνεια των μεσαιωνικών προτύπων να κινητοποιηθούν προς την οικοδόμηση ενός μέλλοντος καλύτερου κόσμου που θα ανταποκρίνεται στα ιδεώδη του κοινού παρελθόντος τους. Επομένως ο εθνικισμός, διατρέχοντας οριζόντια τον ιστορικό χρόνο (παρελθόν-παρόν-μέλλον), εντάσσεται μέσα στα κριτήρια των ιδεολογικών παραστάσεων καθώς παρέχει εξηγητικά πρότυπα, δεοντολογικά – πρακτικά κίνητρα προόδου και έναν ορίζοντα νοηματοδότησης και ενοποίησης[3].
Συνεχίζεται .... στο επόμενο Η ιστορικότητα του φαινομένου
[1] Λέκκας, Παντελής Ε., Η εθνικιστική ιδεολογία – Πέντε υποθέσεις εργασίας στην ιστορική Κοινωνιολογία, εκδ. Κατάρτι, Αθήνα 2006, σελ. 6
[2] Ό.π. σελ. 37 - 41
[3] Ό.π. σελ. 93 κ.ε.
(Η παρούσα ανάρτηση αποτελεί μέρος της εργασίας Εθνικισμός, μια θρησκεία της νεωτερικότητας; και προτείνουμε για την αρτιότητα της ανάγνωσης, το διάβασμα των προηγούμενων αναρτήσεων στην κατηγορία Κοινωνιολογικές Μελέτες)
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου