Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο

_το κακό και η αυγουστίνεια παράδοση : εκτενής περίληψη και προβληματισμοί (I)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ : Εντοπίζοντας τις διαφωνίες

Ο Τσαρλς Μάθιους αρχίζει την εργασία του με ένα αινιγματικό παράθεμα από το βιβλίο του Β. Μπένγιαμιν "Η καταγωγή του γερμανικού τραγικού δράματος" (1928), το οποίο πρόκειται να καταυγαστεί μόνο έπειτα από πολλές σελίδες,  προς το τέλος της.
Η συμπερίληψή του όμως στην αρχή, μας προδιαθέτει θετικά για μια ριζοσπαστική διαπραγμάτευση του θέματός του.


Το κακό ως τέτοιο, το οποίο περιθάλπεται από μια διαρκή βαθύτητα,
υπάρχει μόνο στην αλληγορία, δεν είναι τίποτα άλλο εκτός από αλληγορία και σημαίνει κάτι διαφορετικό απ'αυτό που είναι.
 Οι απόλυτες κακοήθειες, όπως παραδειγματικά εμφανίζονται στις περιπτώσεις των τυράννων και των ιντριγκαδόρων, είναι αλληγορίες.
 Δεν είναι πραγματικές κι αυτό που αναπαριστούν, το κατέχουν μόνο υπό την υποκειμενική έποψη της μελαγχολίας' είναι αυτή η έποψη, η οποία καταστρέφεται από τους ίδιους τους απογόνους τους, επειδή το μόνο που  υποδηλώνουν είναι η  τυφλότητά της. Επισημαίνουν την απόλυτα υποκειμενική  διασκεπτικότητα, στην οποία και μόνο οφείλουν την ύπαρξή τους. Μέσω αυτής της αλληγορικής μορφής, το κακό ως τέτοιο αποκαλύπτει αυτό που είναι, ένα υποκειμενικό φαινόμενο.



Όλες οι μεγάλες κοσμοθεωρητικές αφηγήσεις για την ανθρώπινη κατάσταση, έρχονται αντιμέτωπες με την ανάγκη της εξήγησης της ύπαρξης του κακού στον κόσμο. Η χριστιανική αφήγηση θέτει ως αρχικές παραδοχές τα "γεγονότα" του βιβλίου της Γένεσης. Σύμφωνα με αυτά,  όταν ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο είδε ότι ήταν καθόλα καλός. Ανάμεσα στα πολλά είδη της δημιουργίας, στο ανθρώπινο είδος δόθηκε ως δώρο η ελευθερία,  προκειμένου να μπορούν οι άνθρωποι να αγαπούν. Η αγάπη προϋποθέτει την ελευθερία.
Το να είναι όμως οι άνθρωποι ελεύθεροι σημαίνει ότι δεν μπορούν να τεθούν υπό τον πλήρη έλεγχο άλλων και ότι οι πράξεις τους δεν μπορεί να είναι ποτέ εντελώς ντετερμινιστικά καθορισμένες. Κατά κάποιο τρόπο ο Θεός ρίσκαρε την πιθανότητα να αρνηθούμε την αγάπη και να κάνουμε άλλη χρήση της ελευθερίας μας. Κι αυτό ακριβώς κάναμε....

Η αμαρτία εισήλθε στον τέλειο κόσμο που είχε φτιάξει ο Θεός μέσω της άρνησης των πρώτων ανθρώπων να αγαπούν όπως ο Θεός,  και έκτοτε όλη η Πλάση στενάζει και υποφέρει κάτω από τον ζυγό της. Το ότι όλα τα πλάσματα υποφέρουν,  ματαιώνονται,  αγωνιούν  και ότι όλα αυτά βιώνονται ως κακά, αποκαλύπτει ένα υπόστρωμα του καλού, μια προϋπάρχουσα τέλεια κατάσταση της ύπαρξης  που είναι ο πυρήνας της  και δεν μπορεί να καταστραφεί παρά μόνο καταστρέφοντας την ίδια την ύπαρξη.
Έτσι η ανθρώπινη αμαρτία δεν βάζει τέλος στην θεϊκή δημιουργία, αλλά ανοίγει την αυλαία της ματαιότητας, της μερικότητας και της θνητότητας, δηλαδή την αυλαία της Ιστορίας και την ιστορικότητα της ύπαρξης.

Το θεικό σχέδιο όμως για την αποκατάσταση της διαταραχής που ο άνθρωπος επέφερε στην Πλάση συνεχίστηκε με την ενανθρώπιση του Χριστού. Μέσω του Χριστού -της ζωής, της διδασκαλίας , του Σταυρικού θανάτου και της Ανάστασης- ο Θεός επεμβαίνει στον ιστορικό χρόνο αποκαθιστώντας την επικοινωνία Θεού και ανθρώπου και μετατρέποντάς τον από φυλακή της ύπαρξης σε πεδίο μετάνοιας, σωτηρίας και δράσης της θείας Χάριτος. Υποφέρουμε μόνο προσωρινά,  υποφέρουμε την ίδια την προσωρινότητά μας, έως την δευτέρα Παρουσία, όπου ο πόνος και ο θάνατος θα πάψουν. Στο μεσοδιάστημα όμως, η αμαρτία, ο πόνος, το κακό,  εμφατικά θα υπάρχουν.


Για τους χριστιανούς,  αυτή η αφήγηση εξηγεί την ανθρώπινη κατάστασή μας και η χριστιανική θεολογία θεωρεί ότι η ρεαλιστικότητα των "γεγονότων" αποδεικνύεται από την ζωή που ζούμε.  Αλλά και αντίστροφα: τα γεγονότα των ζωών μας για να κατανοηθούν και να ερμηνευτούν, οδηγούν σε μια πιο συνολική θεώρηση της οποίας αποτελούν εξειδικεύσεις.

Τα ερωτήματα που εγείρονται είναι: κατά πόσο μια τέτοια αφήγηση μας βοηθάει να καταλάβουμε την ύπαρξή μας ως ηθικά όντα και μάλιστα ως ελαττωματικά τοιαύτα; πώς μπορούμε να καταλάβουμε τους εαυτούς μας μέσα από αυτή την αφήγηση και πώς φωτίζει τις εμπειρίες μας της ματαιότητας, της αποτυχίας, του ψεύδους; πώς οι εμπειρίες του κακού που έχουν οι ζωντανοί άνθρωποι μπορούν να φωτίσουν την αφήγηση;

Συχνά και όχι αδικαιολόγητα προβάλλεται η αντίρρηση ότι μέσα από τέτοια αφηγήματα, το μόνο που επιτυγχάνεται είναι είτε η φτηνή παρηγορητική παραμυθία αυτών που πάσχουν, είτε ακόμα και η συγκάλυψη των αιτιών του πόνου και της αδικίας που υφίστανται οι αθώοι αυτού του κόσμου. Σε κάθε περίπτωση υπάρχει η βάσιμη ανησυχία ότι ενστερνιζόμενοι δογματικά και με την θέρμη των πιστών αυτή την αφήγηση θωρακίζουμε τους εαυτούς μας απέναντι στο κακό και στον πόνο, γινόμενοι τόσο αναίσθητοι και εξοικειωμένοι, ώστε να μην  μπορούμε να διακρίνουμε την εμπλοκή μας σ'αυτό.

Αναζητάμε λοιπόν τον δρόμο εκείνο που δεν μας υπόσχεται το ξεπέρασμα της έντασης ανάμεσα στην πίστη και στον σκεπτικισμό, αλλά κρατώντας τον πυρήνα της χριστιανικής ηθικής οπτικής και αποδεχόμενοι την ένταση, μας επιτρέπει να είμαστε σε αναζητητική εγρήγορση, για να κατοικήσουμε με,  κατά το δυνατόν,  πληρότητα τον κόσμο.

Κατά την άποψη του συγγραφέα ο δρόμος αυτός ξεκινάει από την σκέψη του Αυγουστίνου Ιππώνος (354 - 430) και την φιλοσοφική και θεολογική παράδοση που εγκαινίασε στην Δύση.

Στο επόμενο : Νεωτερικότητα και κακό : ο υποκειμενισμός και τα όριά του


Σημ. Όπου υπάρχουν μεταφράσεις κειμένου, αποσπασμάτων κλπ, είναι δικές μου και θα επισημαίνονται με μπλε χαρακτήρες.

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

_Mπέρτολτ. Μπρεχτ: η Εβραία

Η "Εβραία" είναι ο τελευταίος μονόλογος από το σπονδυλωτό έργο του Bertolt Brecht "τρόμος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ. Το έργο αυτό του Μπρεχτ αποτελείται απο 24 σκηνές-μονόπρακτα, που έγραψε ο Μπρεχτ εξόριστος μεταξύ 1935 και 1939 και περιγράφουν την τρομοκρατία και την άγρια φύση του ναζιστικού καθεστώτος. Η ελληνική μετάφραση αυτού του έργου του Brecht είναι του Μάριου Πλωρίτη και κυκλοφορεί σε βιβλίο από τις εκδόσεις Μωραίτης. Στο κείμενο αποτυπώνεται η εσωτερική ένταση του ατόμου που παίρνει μια απόφαση ενώ βρίσκεται στο χείλος της απελπισίας. Μέσα από την ανάγνωση του έργου στρέφουμε την προσοχή στα εκατοντάδες πρόσωπα της καθημερινότητας, τα οποία, δίνοντας έναν οριακό αγώνα επιβίωσης, αναδύονται ως σύγχρονοι/ες ήρωες και ηρωίδες του Brecht . Το ηχητικό ντοκουμέντο που δημοσιεύουμε παρακάτω είναι από την παράσταση που ανέβηκε το 1978 μαζί με άλλα πέντε μονόπρακτα διαφόρων άλλων συγγραφέων, από το Θίασο Λαμπέτη. Αν και το συγκεκριμένο ντοκουμέντο έχει ανέβ

_Κ.Π. Καβάφης : πρόσθεσις

Aν ευτυχής ή δυστυχής είμαι δεν εξετάζω. Πλην ένα πράγμα με χαράν στον νου μου πάντα βάζω — που στην μεγάλη πρόσθεσι (την πρόσθεσί των που μισώ) που έχει τόσους αριθμούς, δεν είμ’ εγώ εκεί απ’ τες πολλές μονάδες μια. Μες στ’ ολικό ποσό δεν αριθμήθηκα. Κι αυτή η χαρά μ’ αρκεί. (Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993) Σχόλιο :  Δεν θέλω να κάνω ανάλυση... ένα σχόλιο μόνο.. Υπήρξαν και υπάρχουν -ευτυχώς- πολύ αξιότεροι εμού αναλυτές, που έσκυψαν με γνώση και συγκίνηση πάνω στο έργο που μας άφησε ο μεγάλος Αλεξανδρινός. Πριν, όμως, μπω στα ενδότερα, λέω να κάτσω λίγο απ' έξω, να θαυμάσω το οικοδόμημα. Γενικά, καλό είναι να το κάνουμε αυτό. Μια πρώτη καταγραφή, μια εξωτερική εποπτεία, καθώς η μορφή περι-γράφει το περιεχόμενο και το περιεχόμενο χύνεται μέσα στη μορφή του, μας είναι πάντα χρήσιμη για να συνδεθούμε και να μείνουμε εντός του ποιήματος. Ας είναι... διάφορες σκέψεις...ή οδοί για την σκέψη, γενικώς... Αυτό λοιπόν το ποίημα του Κ.Π.Καβά

_αν αυτή είναι η πολιτική

 Δεν θα το επιδιώξω, αλλά θα εκμεταλλευτώ αυτή τη καταπληκτική συγκυρία : ώρα απογευματινή, μάθημα σε σπίτι, σε κεντρική πλατεία, σε κεντρικό χωριό, από κάτω τα καφενεία και είχα εντοπίσει καθώς πήγαινα ασυνήθιστες κινήσεις, μια αναταραχή και μια κυρία, άγνωστη σε μένα,  με χρώμα μαλλιών σε ώριμη μελιτζάνα να περιφέρεται μαζί με μια φίλη της που δεν είχε τίποτε το αξιοσημείωτο. Εγώ πρόσεξα την μελιτζανί.  Το μάθημα κυλούσε ανάμεσα σε απογοητεύσεις και προσπάθειες, οι ήχοι  της πλατείας γνωστοί και γι αυτό ανήκουστοι  έφταναν αλλά και δεν έφταναν σ'αυτιά μου, ίσως αν πρόσεχα έξω να έφταναν, αλλά εγώ πρόσεχα μέσα.  Οι ήχοι αλλάζουν. Ξέρω την αλλαγή των μικροφωνικών στις μικρές πλατείες των χωριών.  Τέλος μαθήματος. Η προεκλογική συγκέντρωση στα μισά. Έμεινα να ακούσω κι εγώ. Παράγγειλα όπως κάνω πάντα μια τσικουδιά και τι ανανέωση προσώπων, κινήσεων, χρωμάτων. Ίδιες ιδέες ή καλύτερα καμία ιδέα... χωρίς ιδέες. Το απόγευμα όμως δεν έχασε σε τίποτα την ομορφιά του Απρίλη του.  Το κόμμα,