_ο χρεωμένος άνθρωπος

 

Ο ΧΡΕΩΜΕΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Ο θρίαμβος του νεοφιλελευθερισμού και οι κρίσεις του δημιουργούν όχι μόνο  νέες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές πραγματικότητες, αλλά και νέες υποκειμενικότητες[1], δηλαδή νέους τύπους ανθρώπων. Δημιουργείται έτσι ένα νέο κοινωνικό έδαφος πάνω στο οποίο δρούμε και προσπαθούμε να αναπτύξουμε αντιστάσεις. Χρειάζεται επομένως να μελετήσουμε και να συζητήσουμε γι’αυτές τις νέες υποκειμενικότητες, προκειμένου αυτές να οπλιστούν με την απαραίτητη  αυτοπεποίθηση και κουράγιο για να διεκδικήσουν την απελευθέρωσή τους.

Η ηγεμονία του χρηματοπιστωτικού συστήματος δημιουργεί τον τύπο του χρεωμένου ανθρώπου. Σήμερα, η πλειονότητα του πληθυσμού είναι επιβαρυμένη με χρέη. Το χρέος είναι το απαραίτητο συνοδευτικό κάθε σχεδίου ζωής. Για παράδειγμα, τελειώνοντας το Πανεπιστήμιο και πριν βγεις στην αγορά εργασίας έχεις επωμιστεί ένα δάνειο για σπουδές. Το ίδιο συμβαίνει για την αγορά ενός αυτοκινήτου, ενός σπιτιού, για ιατρικές δαπάνες κλπ. Φτάνεις έτσι να επιβιώνεις με χρέη, κάτι που δεν ίσχυε σε προηγούμενες δεκαετίες.

Το χρέος σε ελέγχει και σε πειθαρχεί. Επιβάλλει τους ρυθμούς εργασίας και καθορίζει τις επιλογές σου. Αν τελειώσεις το Πανεπιστήμιο με χρέη, πρέπει να δεχθείς την πρώτη θέση εργασίας που θα βρεις. Αν έχεις μια υποθήκη, πρέπει να προσέξεις να μην χάσεις τη δουλειά σου, να μην απολυθείς, επομένως να υποκύψεις. Το χρέος λειτουργεί όπως παλιότερα λειτουργούσε η ηθική της εργασίας για την πειθάρχηση του βιομηχανικού προλεταριάτου. Πρέπει να διακρίνουμε ότι στο χρέος το κύριο δεν είναι οικονομική πλευρά . Είναι πρωτίστως ηθική κατηγορία, με την έννοια ότι ασκεί ηθική εξουσία στα άτομα. Τα όπλα κάθε ηθικής εξουσίας είναι η ευθύνη και η ενοχή. Ο χρεωμένος άνθρωπος αισθάνεται ότι είναι υπεύθυνος για τα χρέη που δημιούργησε και ένοχος για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Η υπευθυνότητα και η ενοχή λειτουργούν ως απομονώσεις της υποκειμενικότητας, εύκολα ενδοβάλλονται , μετατρέπονται σε μέρος της ατομικής ταυτότητας και καταλήγουν να γίνονται εμμονές και εφιάλτες. Εξ ου οι ψυχικές, οι ασθένειες και οι αυτοκτονίες που παρατηρήθηκαν μέσα στα χρόνια της κρίσης και εξακολουθούν να υπάρχουν, αν και δεν ξέρουμε καμία επίσημη καταγραφή τους. Οι συνέπειες αυτές έχουν γίνει κοινωνικά αόρατες.

Από τις μαρτυρίες χρεωμένων ανθρώπων ως κοινός παρανομαστής εμφανίζεται η αίσθηση αποδυνάμωσης. Το χρέος σε εγκλωβίζει, απορροφά τις διανοητικές, ψυχικές και σωματικές δυνάμεις και αποστερεί τη ζωή από κάθε χαρά. Η μορφή του χρεωμένου δεν μπορεί να λυτρωθεί. 

Τις δεκαετίες και παλιότερα στους αιώνες της ανάπτυξης του παραγωγικού, βιομηχανικού καπιταλισμού στη Δύση, ο εργάτης/μισθωτός και ο κεφαλαιοκράτης, υποτίθεται ότι συναλλάσσονται ελεύθερα, ως κάτοχοι εμπορευμάτων οι οποίοι συναντιούνται στην ελεύθερη αγορά. Αυτός ο μύθος συγκάλυπτε την εκμετάλλευση της εργασιακής δύναμης, εννοούσε όμως την ύπαρξη μιας «ισοτιμίας». Σήμερα, η μεγάλη μάζα των επισφαλώς εργαζόμενων και χρεωμένων ανθρώπων αντιμετωπίζουν μια εξ αρχής ιεραρχική σχέση πιστωτή – οφειλέτη, στην οποία καμία ισοτιμία δεν είναι δυνατή.

Οι καπιταλιστικές σχέσεις εργασίας έχουν αλλάξει. Το κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί από το εργοστάσιο σε ολόκληρη την κοινωνία. Ο καπιταλιστικός έλεγχος εξαπλώνεται σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής και η εργοστασιακή ρύθμισή της εξουσιάζει το σώμα, τις ικανότητες, τη νοημοσύνη, τη δημιουργικότητα, το χρόνο της εργασίας αλλά και τον χρόνο της ζωής.  Σε αντίθεση με τον μύθο της ίσης συναλλαγής, η σχέση πιστωτή –οφειλέτη ξεσκεπάζει τις τεράστιες ανισότητες της καπιταλιστικής κοινωνίας.

Σήμερα, ο  καπιταλιστής συσσωρεύει πλούτο όχι μέσω του κέρδους αλλά μέσω της προσόδου, δηλαδή, με σύγχρονους όρους, των χρηματοοικονομικών – χρηματιστηριακών εργαλείων.  Η εκμετάλλευση πηγάζει από το γεγονός ότι το 99% οφείλει εργασία, χρήματα, υπακοή, ζωή στο 1%. Στην κατάσταση του χρεωμένου κυριαρχεί η παλιά φεουδαλική δημιουργία αξίας μέσω της προσόδου, δηλαδή στην εκμετάλλευση ενός πλήθους έμμισθου και άμισθου.

Η νέα μορφή του φτωχού περικλείει όχι μόνο τους άνεργους και τους επισφαλώς εργαζόμενους, αλλά και σταθερούς έμμισθους και τμήματα της μεσαίας τάξης. Οι αλυσίδες του χρέους οδηγούν σε σχέσεις δουλείας. Έτσι, ενώ οι προλετάριοι ήταν διπλά ελεύθεροι από τις σχέσεις δουλοπαροικίας και ιδιοκτησίας, οι νέοι φτωχοί είναι ελεύθεροι από ιδιοκτησία αλλά δούλοι μέσω του χρέους. Ξαναζούν οι μορφές της δουλείας και της αναγκαστικής εργασίας.

Τελικά χρωστάμε; Η άρνηση του χρέους, είναι κάτι που έχει ακουστεί, δεν αφορά όμως μόνο την χρηματοπιστωτική πλευρά, αφορά κυρίως την δεσμευτική εξουσία του χρέους, την δυσπραγία, την απελπισία και τον πόνο που αυτό το χρέος συνεπάγεται. Αρνούμαστε το χρέος σημαίνει δημιουργούμε νέες πιο κοινωνικές, αντι-ᾱτομικές μορφές δεσμών και χρεών μεταξύ μας απαλλαγμένους από  τους ηθικούς καταναγκασμούς της ατομικής ευθύνης και της ενοχής. Χρωστάμε όλο και περισσότερο ο ένας στην άλλη. Μέσα από τους πλειστηριασμούς, τις απειλές, την εξαθλίωση δημιουργούμε νέα κοινωνικά χρέη που δεν μπορούν να μετρηθούν με ποσοτικούς όρους. Μπορούν να εκφραστούν μόνο με όρους ποιοτικούς, δηλαδή αλληλεγγύης, στήριξης και απόφασης να βγούμε από τη μιζέρια.

 

 

  

---

[1] Σύμφωνα με την ορολογία των Michael Hardt και Antonio Negri, άλλες υποκειμενικότητες αυτής της περιόδου είναι: ο μεσοποιημένος, ο οποίος είναι δημιούργημα του ελέγχου της πληροφορίας και των δικτύων επικοινωνίας  ο ασφαλισμένος, ο οποίος απορρέει από την γενικευμένη κατάσταση εξαίρεσης, ταλανίζεται από τον φόβο και στο όνομά του εντείνεται η κρατική καταστολή  ο αντιπροσωπευόμενος, ο οποίος είναι αποτέλεσμα της διαφθοράς της δημοκρατίας, των θεσμών και υιοθετεί μια απολιτική στάση απόσυρσης από την πολιτική δράση.  Θα ακολουθήσουν σημειώματα-άρθρα για τους τύπους αυτούς (βλέπε βιβλίο των Michael Hardt και Antonio Negri, Να πάρουμε τη σκυτάλη, εκδ. Βιβλιόραμα, μτφ. Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Αθήνα 2012)