_Criminal Minds: το προφίλ των εγκληματικών νόων (2)

Εάν αυτό είναι το "απόλυτο, το καθαρό κακό", όπως το συλλαμβάνει ένας  ριζικά διεστραμμένος και ανήθικος νους, ποιό είναι το "καλό" που θα μπορούσε να αναμετρηθεί μαζί του;

Η απάντηση του σήριαλ είναι : μια Ομάδα Ειδικών Πρακτόρων, οι Special Agents. Εδώ  η λέξη "πράκτορας" δεν σημαίνει τον κατάσκοπο, όπως θα την αποδίδαμε στην γλώσσα μας, ούτε αυτόν που έχει ένα πρακτορείο (προ-πό ή διοργάνωσης εκδρομών). Η λέξη "agent" σημαίνει αυτόν που πράττει με επίγνωση και η πράξη του είναι αποτελεσματική. Θα αναφερθώ παρακάτω κάπως αναλυτικά στην Ομάδα των Ειδικών Πρακτόρων, πράγμα που ίσως είναι κουραστικό για τους αναγνώστες, πιστεύω όμως ότι σ' αυτές τις παραγωγές κανένα στοιχείο δεν είναι τυχαίο, η σημειολογία είναι σημαντική και αξίζει την προσοχή μας.

Η Ομάδα των Ειδικών Πρακτόρων ανήκει στην δύναμη του FBI και αποτελείται από 7 άτομα, (κατά κανόνα, 4 άντρες και 3 γυναίκες), διαθέτει αυτονομία κινήσεων και αναλαμβάνει δράση σε όλες τις πολιτείες των ΗΠΑ, όπου κληθεί από τις τοπικές αρχές, καταφθάνοντας με ένα αεροπλάνο τζετ που έχει πάντα στην διάθεσή της. Η δράση της Ομάδας χαρακτηρίζεται όχι μόνο από υψηλό επαγγελματισμό, αλλά και από ένα πνεύμα σύμπνοιας μεταξύ των μελών, ενσυναίσθησης και βαθιάς φιλίας και πολλές φορές τα μέλη της Ομάδας αναφέρονται σ' αυτήν με τον όρο "οικογένεια". Το ότι αναλαμβάνουν εξαιρετικά επικίνδυνες αποστολές και έρχονται σε επαφή με την φρικαλέα πλευρά της ανθρώπινης φύσης, φαίνεται να μην τους αγγίζει ούτε να αλλοιώνει τους χαρακτήρες τους.
Υπάρχει, συνεπώς, σαφής διαφοροποίηση σε σχέση με παλιότερα που ο ρόλος του "καλού" ανήκε στον έναν σούπερ-ήρωα. Τώρα προκρίνεται το ομαδικό πνεύμα και η απάντηση στο "κακό" θα προέλθει από την συνεργασία πολλών που έχουν έναν κοινό στόχο.

Τα μέλη της Ομάδας
Κάθε μέλος της Ομάδας ενσαρκώνει κάποιες επιθυμητές ιδιότητες,  χαρακτηριστικά του "καλού". Για παράδειγμα, ο επικεφαλής της Ομάδας, ο πράκτορας Άαρον Χότσνερ, ενσαρκώνει  την ωριμότητα, τον αυτοέλεγχο, την αποφασιστικότητα, την σωφροσύνη. Λειτουργεί ως "πατέρας" για τα μέλη της Ομάδας, νοιάζεται για όλους χωρίς όμως να χάνει τον έλεγχο της υπόθεσης ή να παρασύρεται σε συναισθηματισμούς. Ο πράκτορας Ντέιβιντ  Ρόσι, που είναι ο μεγαλύτερος στην ηλικία,   υπήρξε πεζοναύτης στον πόλεμο του Βιετνάμ και ενσαρκώνει την πείρα και τα ιδεώδη του αμερικάνικου έθνους. Επιπλέον είναι συγγραφέας, έχει χιούμορ και λειτουργεί ως μέντορας. Ο πράκτορας Ντέρεκ Μόργκαν, είναι ο νέος και αθλητικός τύπος, με εξαιρετικές ικανότητες στην καταδίωξη των εγκληματιών.
Οι δύο γυναίκες πράκτορες (Πρέντις και Τζαρό) είναι σημαντικές και αυτές και παίζουν ισότιμους και ισάξιους ρόλους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον,  όμως, έχουν  τ' άλλα δύο πρόσωπα της Ομάδας, τα οποία δεν ονομάζονται "πράκτορες" :  Είναι  ο δόκτορας Ριντ, ο οποίος είναι μια ιδιοφυΐα, με δείκτη IQ 187, διαβάζει με ταχύτητα 20.000 λέξεων το λεπτό έχει  φωτογραφική μνήμη, σε ηλικία 30 ετών κατέχει διδακτορικούς τίτλους στα μαθηματικά, στη χημεία, στη μηχανική και πτυχία στην ψυχολογία, την κοινωνιολογία, στην ιστορία της τέχνης και την φιλοσοφία. Αντλεί από ένα τεράστιο απόθεμα γνώσεων και βλέπει σχέσεις εκεί που οι άλλοι δεν βλέπουν. Ωστόσο η κοινωνική ευφυΐα του είναι περιορισμένη. Όσοι τον γνωρίζουν για πρώτη φορά τον θεωρούν τουλάχιστον "παράξενο", η Ομάδα του όμως δεν εκπλήσσεται από τις διανοητικές επιδόσεις του. Η μητέρα του, την οποία αγαπάει και επισκέπτεται είναι σχιζοφρενής και ζει σε ψυχιατρική κλινική, πράγμα που υποδηλώνει το πόσο κοντά μπορεί να βρίσκονται η τρέλα και η ιδιοφυΐα, ενώ κι ο ίδιος φοβάται ότι μπορεί να εκδηλώσει την ασθένεια.
Και η   τεχνική αναλύτρια Πενέλοπε Γκαρσία, η οποία είναι σπεσιαλίστας στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές (πριν από την σύλληψη και ένταξή της στην Ομάδα, υπήρξε περιβόητη χάκερ) και χακάροντας, εντοπίζοντας σήματα και διασταυρώνοντας ηλεκτρονικά ίχνη, βρίσκει στοιχεία που βοηθάνε την εξιχνίαση των εγκλημάτων. Το τρομακτικό είναι ότι έχει στην διάθεσή της μια τεράστια βάση δεδομένων στην οποία υπάρχει καταγεγραμμένο το παν. Η πληροφόρηση προέρχεται από κάμερες ασφαλείας καταστημάτων, δρόμων, μετρό, τραπεζών, κοινωνικά δίκτυα, ηλεκτρονικές σελίδες, από την κινητή τηλεφωνία, από τις κάθε είδους συναλλαγές, από δημόσια έγγραφα κλπ.  Σε αυτές τις πλατφόρμες καταγράφονται τα πάντα, από την ημέρα της γέννησης, το σχολείο που φοίτησε κάποιος, το εάν του επιβλήθηκε κάποια αποβολή ή άλλη ποινή, εάν διαπληκτιζόταν με τους συμμαθητές ή τους γείτονές του, εάν είχε κατοικίδιο έως το πόσες επισκέψεις έκανε στον οδοντίατρό του τον τελευταίο χρόνο, εάν καθυστερεί τις πληρωμές των δανείων και του ρεύματος κλπ.  Η Γκαρσία ενσαρκώνει μια περσόνα αμφίσημη, όπως ο κόσμος του διαδικτύου:  παρουσιάζεται ως μια αγαθούλα, χοντρούλα, πολλές φορές φλύαρη με έναν τόνο ελαφρότητας, περιτριγυρισμένη από φανταχτερά έως γελοιότητας μπιζού και γκάζετ, που όμως ταυτόχρονα είναι πολύ αποτελεσματική και εύστροφη. Έτσι κόσμος του διαδικτύου παρουσιάζεται  ως ο τεράστιος, πολύχρωμος και φλύαρος κόσμος του "οτιδήποτε" με την δική του παιχνιδιάρικη όψη, που όμως ευτυχώς! εκεί καταγράφονται όλα, πράγμα πολύ χρήσιμο στην μάχη με το "κακό". Η Πενέλοπε είναι το μόνο μέλος της Ομάδας που δεν ταξιδεύει με τους υπόλοιπους αλλά παραμένει σταθερά στην βάση της Ομάδας -γι αυτό και ονομάζεται Πενέλοπε-  μπροστά από πολλές οθόνες και σε διαρκή σύνδεση με τα υπόλοιπα μέλη της Ομάδας, λαμβάνει και δίνει πληροφορίες.

Η μέθοδος
Όταν η Ομάδα των Ειδικών Πρακτόρων φτάσει στην περιοχή που κλήθηκε, επιδιώκει μεν την συνεργασία με την τοπική αστυνομία αλλά μόνο για να πάρει κάποιες πληροφορίες. Στην συνέχεια η τοπική αρχή υπερσκελίζεται, διότι είναι τέτοιο το έγκλημα που οι συμβατικές ικανότητες των μέσων αστυνομικών και των προϊσταμένων τους δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν.  Αυτός είναι ένας επιπλέον λόγος που υποστηρίζω ότι στο Criminal Minds γίνεται μια πύκνωση του "κακού", ανάλογη με την ιδεολογικοποίηση παλιότερων εποχών.
Αυτό που αναλαμβάνουν οι πράκτορες επιτόπου, είναι να κάνουν Ανάλυση Συμπεριφοράς συνδυάζοντας τα ευρήματα με τα ψυχολογικά προφίλ διαφόρων διαταραχών, πρότυπα και αρχέτυπα βίαιων συμπεριφορών, βασανισμού,  τελετουργιών θανάτου και ταφικών εθίμων. Συσχετίζουν τα εμπειρικά δεδομένα, εξετάζουν σχολαστικά κάθε λεπτομέρεια, κάνουν κάποιες αρχικές υποθέσεις τις οποίες στη συνέχεια εξετάζουν και βελτιώνουν, χρησιμοποιούν ακόμα και μεθόδους ύπνωσης για να ανακαλέσουν απωθημένες τραυματικές μνήμες από επιβιώσαντες ή μάρτυρες  και οδηγούνται σταδιακά στην πλήρη περιγραφή του προφίλ του δράστη (ηλικία, φύλο, συνήθειες, προηγούμενες εμπειρίες, τους λόγους που πυροδότησαν την εγκληματική συμπεριφορά, πρόβλεψη εξέλιξης, τις μεταβλητές, το στάδιο ψύχωσης και επικινδυνότητας κ.ά.) Αυτή είναι εξάλλου η ειδίκευση και ο πλήρης τίτλος της Ομάδας : Μονάδα Συμπεριφορικής Ανάλυσης (Behaviour Analysis Unit). Κάθε μέλος της Ομάδας συνεισφέρει με τον τρόπο, τις γνώσεις και την διορατικότητά του κι όταν ο Χότσνερ πει: "Είμαστε έτοιμοι να δώσουμε το προφίλ (the profile)", εννοεί ότι έχουμε "πυκνώσει" αρκετά το γράφημα και ξέρουμε τι περιέχει ο εγκληματικός νους.... από κει και πέρα η Πενέλοπε εντοπίζει το ονοματεπώνυμο και το σημείο όπου θα παιχτεί η τελευταία πράξη, ελάχιστα λεπτά πριν ένα ακόμα θύμα ή και περισσότερα βρουν φρικτό θάνατο. Οι πράκτορες κατευθύνονται στο σημείο, συλλαμβάνουν ή σκοτώνουν τον εγκληματία και σώζουν κυριολεκτικά στο παρά πέντε, το αθώο θύμα.
To σχήμα "πύκνωση - εντοπισμός" αποτελεί την φόρμα της μεθόδου που ακολουθείται πάντα, σε κάθε υπόθεση που αναλαμβάνουν.

Τα αποφθέγματα.

Σε κάθε επεισόδιο στο τέλος, καμιά φορά και στην αρχή, καθώς το αεροπλάνο χάνεται στον ορίζοντα ή η νύχτα πέφτει στην πόλη, ακούγεται κάποιος από τους πράκτορες να λέει στοχαστικά κάποιο απόφθεγμα ενός φιλοσόφου, ενός συγγραφέα ή ποιητή, μιας αναγνωρισμένης προσωπικότητας των γραμμάτων κυρίως, το περιεχόμενο του οποίου σχετίζεται με την υπόθεση που παρακολουθήσαμε, σε ένα γενικό πνευματικό επίπεδο. Μπορεί  να ακούσετε λόγια του Ευριπίδη, του Ονόρε ντι Μπαλζάκ, του Αλεξάντερ Σολτζενίσκιν, της Έμιλι Ντίκινσον, του Χαλίλ Γκιμπράν κ.άλ. Η σειρά έτσι διαφοροποιείται από άλλες σειρές δράσης του παρελθόντος, που οι ήρωες διέθεταν θηριώδες σώμα, λεξιλόγιο 200 λέξεων και μυαλό κότας (βλ. Σβατζενέγκερ) και η κορύφωση ήταν μια απίστευτη κλωτσοπατινάδα. Εκφράζεται όμως και κάτι ακόμα: είναι σαν σε αυτούς τους Ειδικούς Πράκτορες να καταλήγει όλη η ανθρώπινη σοφία... ό,τι μέχρι τώρα οι άνθρωποι κατάλαβαν, στοχάστηκαν και έγραψαν στους αιώνες της ανθρώπινης περιπέτειας. Όλα, σαν αποστάγματα σωρεύονται σε αυτούς που αποτελούν πλέον τις ενσαρκώσεις του "καλού" και την γέφυρα ανάμεσα στον παλιό και στο νέο κόσμο. 

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Οι πράκτορες δρουν περιφρονώντας τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία θεωρούν ούτε λίγο ούτε πολύ εμποδιστικά και παραπλανητικά. Στην καλύτερη περίπτωση προσπαθούν να τα χρησιμοποιήσουν για να περάσουν κάποια στοχευμένη πληροφόρηση που θα τους βοηθήσει στην εξιχνίαση της υπόθεσης που έχουν αναλάβει, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που θέλουν να ξεμπερδεύουν μαζί τους, απηχώντας ίσως μια γενικότερη πραγματικότητα της αμερικανικής κοινωνίας που εκφράζεται και μέσω του προέδρου Τραμπ και της διαμάχης του Λευκού Οίκου με την αποκαλούμενη στις δυτικές δημοκρατίες "τέταρτη εξουσία". 

Η σχέση με την προιστάμενη αρχή
Μέσα σε όλα αυτά υπάρχει και μια προϊσταμένη στην οποία αναφέρεται ο Χότσνερ. Η εμφάνισή της στα επεισόδια της σειράς είναι σπάνια και ο τρόπος που αντιμετωπίζεται από την Ομάδα είναι τυπικός. Η Στράους (έτσι λέγεται η προϊσταμένη) θεωρείται μια γραφειοκράτισσα, εκπρόσωπος του διοικητικού μηχανισμού που δεν έχει καμία πραγματική επαφή με το πρόβλημα των εγκληματικών νοών. Όταν μάλιστα ο πράκτορας Μόργκαν ανακαλύπτει ότι είναι αλκοολική, οδηγείται σε προσωρινή παύση και πρόγραμμα απεξάρτησης, και  το κύρος της θα πληγεί αφήνοντας υπονοούμενο αναξιότητας και διαφθοράς των μηχανισμών.

*-*-*

Ωραία! Πού μας οδηγούν όλα αυτά; Ποιό είναι το profile των Criminal Minds;

Το πρόβλημα με την Ομάδα των Special Agents είναι ότι αναλαμβάνει δράση πάντα εκ των υστέρων, αφού έχουν πρώτα υποφέρει αθώα θύματα και κάποιοι έχουν πληρώσει με την ζωή τους την διαστροφή του εγκληματικού νου. Η δράση της Ομάδας δεν είναι προληπτική, οι πράκτορες, βέβαια, πάντα θα νικούν στη συγκεκριμένη υπόθεση, αλλά ήδη μια άλλη θα έχει ξεκινήσει, οπότε πάντα  θα έρχονται δεύτεροι. Αυτή η "τέλεια" Ομάδα δεν αρκεί για να αντιμετωπίσει το κακό. Υποθέτω μάλιστα ότι τα εγκλήματα που αναλαμβάνουν να εξιχνιάσουν είναι τόσο ακραία ακριβώς για να ομολογήσουμε, σε συνειδητό ή ασυνείδητο επίπεδο, την ανεπάρκεια των μέσων που διαθέτει ο πολιτισμός μας για να μας κάνει να νιώσουμε ασφαλείς. Η αμερικάνικη κοινωνία, μια κοινωνία εθισμένη στην φαρμακοληψία, βρίσκεται ήδη συχνά αντιμέτωπη με το έγκλημα - μακελειό που συμβαίνει στα καλά καθούμενα, από δράστες που θεωρούνται ψυχικά και διανοητικά διαταραγμένοι, ενισχύοντας το γενικότερο αίσθημα ανασφάλειας. Μα, αν δεν είμαστε ασφαλείς μέσα στον πολιτισμό και μπορεί να έρθουμε αντιμέτωποι, ατομικά ή συλλογικά, με τέτοια ακραία βία, τότε τι έχουμε επιτύχει ως πολιτισμός; Όσους εγκληματικούς νόες κι αν εντοπίσουν και συλλάβουν οι πράκτορες, θα ξεφυτρώνουν άλλοι εξίσου εγκληματικοί για να επαναλάβουν με μικρές διαφορές, ό,τι έκαναν οι προηγούμενοι. Διότι νόες, δηλαδή, την δυνάμει προβληματική υλική βάση διαθέτουμε όλοι οι άνθρωποι.
Η μεταφυσική θέση, που δεν εκφράζεται άμεσα εδώ αλλά υπονοείται στο βάθος - βάθος, είναι ότι η ύλη, το υλικό υπόστρωμα που εμπλέκεται στην ανθρώπινη πράξη, είναι εγγενώς προβληματικό και ανεξέλεγκτο. (Μια θέση ισχυρή, που έχει ρίζες στην αρχαία φιλοσοφία και στις παραδόσεις πολλών λαών). Και ενώ ο κίνδυνος σε παλαιότερες εποχές μέσα από τις αστυνομικές, κατασκοπευτικές, ταινίες δράσης κλπ. είχε ένα ισχυρό ανάχωμα, που ήταν ο φιλελεύθερος κόσμος εναντίον του κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού ή η συσσώρευση δύναμης ενάντια στην συσσωρευμένη  δύναμη και υποσχόταν την τελική νίκη εναντίον του "κακού", εδώ, τώρα  πια ο κίνδυνος παραμένει διάσπαρτος, το κακό είναι ανεξάλειπτο μέσα μας  και εν δυνάμει απειλεί όλους.
Οπότε, συνοψίζεται και τίθεται και πάλι το ερώτημα : Τι είναι αυτό που θα ελέγξει, επιτέλους, αυτή την "κακή" πρώτη ύλη; Η απάντηση χρειάζεται μεγάλη προσοχή : θα την ελέγξουν όχι αυτοί που έχουν την δύναμη ή τον πλούτο, αλλά αυτοί που την γνωρίζουν καλύτερα.
Και ποιοί είναι αυτοί; Αυτοί είναι όσοι διεξάγουν την επιστημονική έρευνα του εγκεφάλου, δηλαδή οι νευροεπιστήμονες. Από αυτούς θα μάθουμε πώς λειτουργεί, τι παθαίνει ένας εγκέφαλος και τρελαίνεται, πώς μπορούμε να ελέγξουμε την εγκεφαλική λειτουργία. Όπως σε παλαιότερες εποχές, η επιστημονική γνώση κλήθηκε για να μας σώσει από ασθένειες και φυσικές αντιξοότητες, τώρα φαίνεται ότι η επιστήμη καλείται να μας σώσει από τον ίδιο μας τον εαυτό και να ελέγξει αυτό το τρομερό όργανο που είναι ικανό να παράξει   την ευτυχία ή την δυστυχία, την χαρά ή τον τρόμο: τον εγκέφαλο.
Τώρα, τι έλεγχος θα είναι αυτός;  αν είναι κάτι που μπορεί να γίνει χωρίς κόστος ή αν υπάρχει κάποιο κόστος, ποιό θα είναι αυτό; αυτά είναι τα ερωτήματα που η δημοφιλής σειρά Criminal Minds απαντάει υπόρρητα με τον τρόπο της, είναι όμως ταυτόχρονα και τα μεγάλα ερωτήματα της πολιτικής, της επιστήμης, του αιώνα μας και του πολιτισμού μας.