Σε συνέχεια του προβληματισμού που ανέπτυξα στο προηγούμενο σημείωμα σχετικά με τα χριστούγεννα και το αν έχει φτάσει η χριστουγεννιάτικη σημειολογία να συνιστά μια "γλώσσα" της παγκοσμιοποίησης θα ήθελα να παραθέσω ακόμα κάποιες σκέψεις.
Εάν, λοιπόν, τα χριστούγεννα είναι απαλλαγμένα από ισχυρούς ηθικο-θρησκευτικούς προσδιορισμούς που θα περιόριζαν την εμβέλειά τους, παρόλα αυτά όμως η ισχύς τους παραμένει αμείωτη, τότε ίσως η ισχύς αυτή, στις μεταμοντέρνες κοινωνίες να μας λέει κάτι για τις ίδιες και ίσως να μπορέσουμε να καταλάβουμε το φαινόμενο της ισχύος των χριστουγέννων (κι ίσως της ισχύος, γενικά) εντός του πλαισίου άρθρωσης αυτών των κοινωνιών. Θα πρέπει δηλαδή να υφίσταται ένας "δρόμος διπλής κατεύθυνσης" (για το πω έτσι), που θα μας πηγαίνει από το επιμέρους φαινόμενο (που είναι τα χριστούγεννα) στο γενικό καθολικό (που είναι το κοινωνικό) και τούμπαλιν: σ' αυτές τις κοινωνίες δεν μπορεί παρά να αντιστοιχούν αυτά τα χριστούγεννα και αυτά τα χριστούγεννα δεν μπορεί παρά να γιορτάζονται σ' αυτές τις κοινωνίες.
Θα αδράξω ένα γεγονός που περνάει εν πολλοίς απαρατήρητο μεσ' την πληθώρα των γεγονότων των ημερών, ίσως όμως είναι το κατάλληλο γεγονός για να οδηγηθούμε σ' αυτόν τον "δρόμο" (εάν υπάρχει).
Eίθισται τα ηγετικά πολιτικά πρόσωπα να είναι αυτά που με μια συμβολική κίνησή τους δίνουν το έναυσμα του εορτασμού των Χριστουγέννων, τέτοια κίνηση μπορεί να είναι το άναμμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου της μητροπόλεως ή κάτι παρόμοιο. Η χαρακτηριστική αυτή κίνηση που, ως ένα είδος καθήκοντος, πραγματοποιείται από τον πλανητάρχη, από εκλεγμένους πρωθυπουργούς χωρών και δημάρχους πόλεων, απαραίτητα τυχγάνει δημόσιας προβολής ώστε να γίνει ένα γνωστό θετικό γεγονός σε παγκόσμιο ή τοπικό επίπεδο, αν και άλλα σχετικά όπως οι προμήθειες στην αγορά, διάφοροι δημόσιοι και ιδιωτικοί στολισμοί έχουν ήδη αρχίσει προ πολλού. Το σημαντικό είναι ότι γεγονός αυτό -και άλλα παρόμοια- που εγγράφεται στην χριστουγεννιάτικη σημειολογία, δεν θέτει σε αμφισβήτηση ούτε μια στιγμή την ανεξιθρησκία, την αξιακή ως προς το περιεχόμενο ουδετερότητα, την ισότητα των δογμάτων και τον πλουραλισμό που οι σύγχρονες φιλελεύθερες κοινωνίες επιθυμούν για τον εαυτό τους και τους ηγέτες τους. Για να το πω πιο απλά: όταν ο Τραμπ ανάβει το χριστουγεννιάτικο δέντρο του Λευκού Οίκου, δεν θεωρείται ότι μεροληπτεί υπέρ του χριστιανικού δόγματος, πράγμα που θα ερχόταν σε αντίθεση με τον θεσμικό ρόλο του ως εκλεγμένου εκπροσώπου του πολύμορφου συμπιλήματος που είναι η αμερικάνικη κοινωνία. Τι κάνει τότε;
Στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κόσμο, μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού προγράμματος, και με το όραμα της νεο-φιλελεύθερης διακυβέρνησης να είναι το κυρίαρχο, έχει εγκαταλειφθεί κάθε ιδέα για τον προσδιορισμό του "κοινού αγαθού" ή της "γενικής βούλησης". Αντ' αυτών προκρίνονται ο πλουραλισμός των αξιών και των συμφερόντων, ενώ ως νόμιμο και επιθυμητό κίνητρο δράσης των ατόμων θεωρούνται τα συμφέροντα και οι προτιμήσεις τους και όχι η ηθική αντίληψη για το καλό της κοινότητας. Κάθε φορά που ακούγεται η τετριμμένη φράση περί της "διάρρηξης του κοινωνικού ιστού", αυτό ακριβώς περιγράφεται ή προφητεύεται. Αυτό το νεο-φιλελεύθερο πρόγραμμα είναι ο πυρήνας των οικονομικών πολιτικών και των παραπλήσιων μηχανισμών και ιδεατά οι θιασώτες του θα ήθελαν να αφορά και να ακολουθείται από την παγκόσμια κοινότητα των δρώντων. Στο πρόγραμμα αυτό η στράτευση ή η πολιτική εμπλοκή των πολιτών στην αποστειρωμένη από ηθικά φορτία μεταμοντέρνα κοινωνία, δεν είναι ούτε επιθυμητή αλλά κι ούτε εφικτή πλέον. Η ελευθερία από κάθε καταναγκασμό (ηθικό, πολιτικό, κοινωνικό) είναι η απεριόριστη ελευθερία του ισχυρού.
Παρόλα αυτά όμως υφίσταται ένα θεμελιώδες πρόβλημα: για να διατηρηθεί ένας βαθμός πολιτικού πολιτισμού και να μην οδηγηθούμε σε συνολική κατάρρευση του πολιτισμού μας -οπότε και οι υλικοί όροι του νεο-φιλελεύθερου προγράμματος θα κατέρρεαν - χρειάζεται ένας ελεγχόμενος βαθμός στράτευσης, και όταν λέω "στράτευση" εννοώ μια διαδικασία ταύτισης με μια ιδέα της "ευζωίας" κοινά αποδεκτής. Ως "ευζωία" δεν εννοώ, προφανώς, την καλοπέραση, αλλά αυτό που κάνει αξιοβίωτη την ανθρώπινη ζωή, πράγμα εν πολλοίς αυθαίρετο και αδύνατο να προσδιοριστεί αντικειμενικά και που διατηρείται σε κάθε είδους θρησκευτικό ή εθνοτικό φονταμενταλισμό.
Εάν, λοιπόν, τα χριστούγεννα είναι απαλλαγμένα από ισχυρούς ηθικο-θρησκευτικούς προσδιορισμούς που θα περιόριζαν την εμβέλειά τους, παρόλα αυτά όμως η ισχύς τους παραμένει αμείωτη, τότε ίσως η ισχύς αυτή, στις μεταμοντέρνες κοινωνίες να μας λέει κάτι για τις ίδιες και ίσως να μπορέσουμε να καταλάβουμε το φαινόμενο της ισχύος των χριστουγέννων (κι ίσως της ισχύος, γενικά) εντός του πλαισίου άρθρωσης αυτών των κοινωνιών. Θα πρέπει δηλαδή να υφίσταται ένας "δρόμος διπλής κατεύθυνσης" (για το πω έτσι), που θα μας πηγαίνει από το επιμέρους φαινόμενο (που είναι τα χριστούγεννα) στο γενικό καθολικό (που είναι το κοινωνικό) και τούμπαλιν: σ' αυτές τις κοινωνίες δεν μπορεί παρά να αντιστοιχούν αυτά τα χριστούγεννα και αυτά τα χριστούγεννα δεν μπορεί παρά να γιορτάζονται σ' αυτές τις κοινωνίες.
Θα αδράξω ένα γεγονός που περνάει εν πολλοίς απαρατήρητο μεσ' την πληθώρα των γεγονότων των ημερών, ίσως όμως είναι το κατάλληλο γεγονός για να οδηγηθούμε σ' αυτόν τον "δρόμο" (εάν υπάρχει).
Eίθισται τα ηγετικά πολιτικά πρόσωπα να είναι αυτά που με μια συμβολική κίνησή τους δίνουν το έναυσμα του εορτασμού των Χριστουγέννων, τέτοια κίνηση μπορεί να είναι το άναμμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου της μητροπόλεως ή κάτι παρόμοιο. Η χαρακτηριστική αυτή κίνηση που, ως ένα είδος καθήκοντος, πραγματοποιείται από τον πλανητάρχη, από εκλεγμένους πρωθυπουργούς χωρών και δημάρχους πόλεων, απαραίτητα τυχγάνει δημόσιας προβολής ώστε να γίνει ένα γνωστό θετικό γεγονός σε παγκόσμιο ή τοπικό επίπεδο, αν και άλλα σχετικά όπως οι προμήθειες στην αγορά, διάφοροι δημόσιοι και ιδιωτικοί στολισμοί έχουν ήδη αρχίσει προ πολλού. Το σημαντικό είναι ότι γεγονός αυτό -και άλλα παρόμοια- που εγγράφεται στην χριστουγεννιάτικη σημειολογία, δεν θέτει σε αμφισβήτηση ούτε μια στιγμή την ανεξιθρησκία, την αξιακή ως προς το περιεχόμενο ουδετερότητα, την ισότητα των δογμάτων και τον πλουραλισμό που οι σύγχρονες φιλελεύθερες κοινωνίες επιθυμούν για τον εαυτό τους και τους ηγέτες τους. Για να το πω πιο απλά: όταν ο Τραμπ ανάβει το χριστουγεννιάτικο δέντρο του Λευκού Οίκου, δεν θεωρείται ότι μεροληπτεί υπέρ του χριστιανικού δόγματος, πράγμα που θα ερχόταν σε αντίθεση με τον θεσμικό ρόλο του ως εκλεγμένου εκπροσώπου του πολύμορφου συμπιλήματος που είναι η αμερικάνικη κοινωνία. Τι κάνει τότε;
Στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κόσμο, μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού προγράμματος, και με το όραμα της νεο-φιλελεύθερης διακυβέρνησης να είναι το κυρίαρχο, έχει εγκαταλειφθεί κάθε ιδέα για τον προσδιορισμό του "κοινού αγαθού" ή της "γενικής βούλησης". Αντ' αυτών προκρίνονται ο πλουραλισμός των αξιών και των συμφερόντων, ενώ ως νόμιμο και επιθυμητό κίνητρο δράσης των ατόμων θεωρούνται τα συμφέροντα και οι προτιμήσεις τους και όχι η ηθική αντίληψη για το καλό της κοινότητας. Κάθε φορά που ακούγεται η τετριμμένη φράση περί της "διάρρηξης του κοινωνικού ιστού", αυτό ακριβώς περιγράφεται ή προφητεύεται. Αυτό το νεο-φιλελεύθερο πρόγραμμα είναι ο πυρήνας των οικονομικών πολιτικών και των παραπλήσιων μηχανισμών και ιδεατά οι θιασώτες του θα ήθελαν να αφορά και να ακολουθείται από την παγκόσμια κοινότητα των δρώντων. Στο πρόγραμμα αυτό η στράτευση ή η πολιτική εμπλοκή των πολιτών στην αποστειρωμένη από ηθικά φορτία μεταμοντέρνα κοινωνία, δεν είναι ούτε επιθυμητή αλλά κι ούτε εφικτή πλέον. Η ελευθερία από κάθε καταναγκασμό (ηθικό, πολιτικό, κοινωνικό) είναι η απεριόριστη ελευθερία του ισχυρού.
Παρόλα αυτά όμως υφίσταται ένα θεμελιώδες πρόβλημα: για να διατηρηθεί ένας βαθμός πολιτικού πολιτισμού και να μην οδηγηθούμε σε συνολική κατάρρευση του πολιτισμού μας -οπότε και οι υλικοί όροι του νεο-φιλελεύθερου προγράμματος θα κατέρρεαν - χρειάζεται ένας ελεγχόμενος βαθμός στράτευσης, και όταν λέω "στράτευση" εννοώ μια διαδικασία ταύτισης με μια ιδέα της "ευζωίας" κοινά αποδεκτής. Ως "ευζωία" δεν εννοώ, προφανώς, την καλοπέραση, αλλά αυτό που κάνει αξιοβίωτη την ανθρώπινη ζωή, πράγμα εν πολλοίς αυθαίρετο και αδύνατο να προσδιοριστεί αντικειμενικά και που διατηρείται σε κάθε είδους θρησκευτικό ή εθνοτικό φονταμενταλισμό.
Τούτο συμβαίνει, διότι η πίστη μας και η δέσμευσή μας σε ένα σύστημα κοινών δηλώσεων ευζωίας (ή το "κοινό αγαθό") δεν προέρχεται μόνο (ή κυρίως μόνο) από την ορθολογική μας ικανότητα να κρίνουμε με βάση την μεγιστοποίηση των ατομικών μας συμφερόντων, αλλά απαιτεί την κινητοποίηση των παθών, των συγκινήσεων και των αισθημάτων κι αυτά υπάρχουν μόνο μέσα σε μια μορφή ζωής ως αφοσίωση σ' αυτήν κι όχι σε κάποια άλλη.
Από την αφοσίωση σε μια μορφή ζωής προκύπτουν όχι μόνο τα περιγραφικά (τι γίνεται) αλλά και τα κανονιστικά (τι πρέπει ή οφείλει να γίνεται) περιεχόμενα, πράγμα που αντιβαίνει σε κάθε γνήσιο ορθολογισμό. Αυτό απαιτεί συγκεκριμένες πρακτικές και γλωσσικές εννοήσεις, που από την φύση τους βρίσκονται κοντά σ' αυτό που στις Φιλοσοφικές Έρευνες, ο Wittgestein ονόμασε "γεμάτη πάθος αυτοδέσμευση σε ένα σύστημα αναφοράς. Κι έτσι μ' όλο που είναι μια πίστη, είναι ωστόσο μια μορφή ζωής ή ένας τρόπος για να αποτιμάς την ζωή". Εξέχον παράδειγμα προσφερόμενου τρόπου αποτίμησης της ζωής αποτελούν ασφαλώς οι χριστουγεννιάτικες διαφημίσεις του πιο αναγνωρισμένου δυτικού προϊόντος, της Coca-Cola...
Τα χριστούγεννα προσφέρουν αυτή την αβλαβή περιοχή πρακτικών συναισθηματικής δέσμευσης με μια συγκεκριμένη μορφή ζωής, μεσ' το βασίλειο του φιλελευθερισμού, που εγκρίνεται ως η δυτική με οικουμενικές αξιώσεις. Και εξ αυτού του ρόλου προέρχονται αφενός η αβάσταχτη συναισθηματική φόρτιση που αυτή η γιορτή έχει και αφετέρου η συμβολική-γλωσσική λειτουργία της.
Οπότε η απάντηση στο ερώτημα "τι κάνει ο Τραμπ όταν ανάβει το χριστουγεννιάτικο δένδρο στον Λευκό Οίκο;" ή στην Downing Street του Λονδίνου καθώς και σε κάθε υπέρλαμπρη φωτοαγώγηση, δεν θα πρέπει να είναι ότι τηρούνται ελαφρά εθιμικά δρώμενα αλλά ότι πραγματοποιούνται πράξεις και καλέσματα στον "δρόμο διπλής κατεύθυνσης" που οδηγεί στην πολιτική υπακοή, την συμμόρφωση και συστράτευση.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου