Μετάβαση στο κύριο περιεχόμενο

_η νοοτροπία των παντοδυνάμων

Είμαστε οι τελευταίοι φυσικοί κληρονόμοι μιας σειράς παντοδύναμων προγόνων.
Τελευταίοι απόγονοι της σφύζουσας αστικής νοοτροπίας "των παντοδυνάμων",  που για τρείς τουλάχιστον αιώνες αντλούσε συνεχώς επιβεβαιώσεις, σε κάθε στίβο όπου αναμετρήθηκε με την φύση, με άλλους πολιτισμούς, με τον εαυτό της....είτε , όταν αυτό δεν ήταν δυνατό, όπως στο ελληνικό παράδειγμα,  κατασκεύαζε  τις επιβεβαιώσεις που ήταν αναγκαίες, αντλώντας από κάποιο μακρινό, ένδοξο παρελθόν. Η ύπαρξη αυτών των επιβεβαιώσεων ήταν όρος για την εκδήλωση της ιστορικής της ορμητικότητας. Κάθε γενιά παρέδιδε αυτήν την κληρονομιά στους απογόνους της, ως ένα σώμα λαμπρών επιτευγμάτων που συνιστούσε μια θετικότητα και γι'αυτό ήταν κυρίως αντικειμενικά προσδιορισμένο, αναγνωρίσιμο από τους άλλους και μετρήσιμο. Ήταν ένας κόσμος των στόχων κι ο επίγειος ορίζοντας ήταν το πεδίο όπου οι στόχοι αυτοί  γίνονταν απτοί, υλικοί, μια πραγματικότητα ικανή να μεταβάλλει την πραγματικότητα, δηλαδή αποτελέσματα.

Η θετικότητα αυτή ήταν το περιβάλλον μέσα στο οποίο θα εκδηλωνόταν ό,τι συνιστούσε την ζωή. Ό,τι λογιζόταν ως "ζωντανό", θα έπρεπε να αποδεικνύεται μέσα σ' αυτήν και αξιολογούταν στην κλίμακα της δημιουργικότητας και της επιτυχίας. Ό,τι δεν μπορούσε να υπαχθεί στην θετικότητα, ό,τι ράγιζε την καθαρή εικόνα που μπορεί να έχει ένας στόχος, λογιζόταν ως εμποδιστικό, ως ματαιοπονία και ωθούνταν στο περιθώριο.

Όλα αυτά θα συνέβαιναν -και συνέβησαν-  σε πείσμα των αλλεπάλληλων προειδοποίησεων και του βαριού τιμήματος που έπρεπε να καταβληθεί. Η νοοτροπία "των παντοδυνάμων" απαιτούσε ένα είδος στράτευσης....κι όπως ο καλός στρατιώτης την ώρα της μάχης υπακούει σε ένα μόνο παράγγελμα και όχι σε πολλά και διάφορα και χρειάζεται να είναι προσηλωμένος, να μην ακούει τίποτα άλλο παρά μόνο τους ήχους της μάχης και να μην βλέπει δεξιά κι αριστερά παρά μόνο τον στόχο απέναντι, έτσι οι άνθρωποι μιας ολόκληρης εποχής αποκοπήκανε από την ποικιλότητα. Ο στόχος που κάθε φορά έθεταν, απολυτοποιούταν, γινόταν ένα είδος του "ιερού" , ικανό να σκιάσει οτιδήποτε άλλο και η ιερότητά του προέκυπτε από το ότι μπορούσε να συγκεντρώνει τις προσπάθειες των ανθρώπων, οι οποίες δίχως αυτή την συγκέντρωση θα ήταν διασπαρμένες, τυχαίες και χαοτικές.   Ελλείψει άλλου υπερβατικού ιερού και καθώς ο κόσμος έχανε την ξελογιάστρα και παράφορη μαγεία του, ο σύγχρονος άνθρωπος ρίχτηκε με βιάση στον αγώνα των κατακτήσεών του.  Έτσι πορεύτηκε ο πολιτισμένος δυτικός κόσμος για αιώνες, χωρίς να γνωρίζει ότι στρατικοποιείται στον πυρήνα του, ότι η ζωή άρχιζε να μοιάζει, όλο και πιο πολύ με αυτή των στρατοπέδων και ο κόσμος όλος μετατρέπεται σταδιακά  σ' ένα πεδίο μάχης. H διαφορά με το παρελθόν είναι ότι ο γενικευμένος πόλεμος στη νέα κατάσταση έπαυε να είναι η εκδήλωση της  ανορθολογικότητας του ανθρώπου και  είχε πλέον την συγκατάθεση του ορθού λόγου, ήταν ένα λογικό γεγονός στο οποίο συμμετείχαν λογικοί άνθρωποι.

Η νοοτροπία αυτή, "των παντοδυνάμων", που χαρακτήρισε όχι μόνο μεγάλα κοινωνικά σώματα, ωθώντας τα στην βάση κάποιας ιδεολογίας αλλά και τις ατομικές περιπτώσεις και τις ζωές των ανθρώπων, συνεπίφερε κάποιο είδος κουφότητας και τυφλότητας, μια παραμέρηση και μια αδυναμία αντίληψης των πολύπλοκων και πολυποίκιλων όψεων και ποιοτήτων που συνιστούν το φαινόμενο της ζωής. Εντός αυτής της νοοτροπίας, ο χρόνος έπαψε να είναι ο οντολογικός ορίζοντας όπου τα πράγματα, οι άνθρωποι και οι καταστάσεις εμφανίζονται και εκδιπλώνονται υπακούοντας στην λογική της δικής τους πληρότητας του παρόντος κι έγινε ένα μέρος, ένα παρακολούθημα του στόχου που μέλλεται να επιτευχθεί.

Η νοοτροπία αυτή ενώ απαιτούσε ένα είδος ακρωτηριασμού των ανθρώπων, ταυτόχρονα τους προμήθευε με όλα τα απαραίτητα αποδεικτικά στοιχεία ενός είδους πληρότητας και νοήματος το οποίο όμως ήταν από τα πριν κατατιθεμένο και προδιορισμένο, σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία, από τους ίδιους. Η νοοτροπία της παντοδυναμίας που εξετάζουμε εδώ, δεν έχει να κάνει με τον αγώνα του ανθρώπου για επιβίωση, με τον καθημερινό μόχθο που απαιτείται ακόμα κι αν αυτός κάποιες εποχές (ίσως και σήμερα για κάποιους ανθρώπους) είναι συντριπτικός, αλλά με το νοητικό ισοδύναμο αυτού του αγώνα που πήρε την μορφή του στόχου. Κι ενώ υποτίθεται ότι είχαν σπάσει τα δεσμά του πεπερασμένου κόσμου που αντίκριζε ο αρχαίος άνθρωπος και ο σύγχρονος θα μπορούσε πλέον ν' ανοιχτεί σε ένα δίχως όρια σύμπαν, την ίδια στιγμή είχε λάβει χώρα ένας επιμερισμός  σε επιμέρους κλειστά συστήματα, σύστοιχος του ακρωτηριασμού που είχε υποστεί. Τα επιμέρους αυτά κλειστά συστήματα, δίχως καμία δυνατότητα επικοινωνίας και ρευστότητας μεταξύ τους, λόγω της εγγενούς κλειστότητάς τους, έγιναν οι ατομικοί χώροι μέσα στους οποίους ο καθένας είχε την δυνατότητα να απολαμβάνει την εξασφαλισμένη παντοδυναμία του.
Κι όσες φορές εμφανίζονταν σαν υπέρβαση της ατομικότητας και ενέπνεαν κοινωνικές συλλογικότητες, παρέμεναν αυστηρά στα πλαίσια της παντοδυναμίας, διότι αυτό που τα θεμελίωνε και τα οδηγούσε ήταν ο ορισμένος στόχος, με την αρχαιοελληνική έννοια, το τέλος. Έτσι, η νοοτροπία αυτή διαπότισε όχι μόνο την αστική τάξη, η οποία την ενσάρκωσε ιστορικά, αλλά και τους αντιπάλους της, στον βαθμό που αυτοί έθεταν ως στόχο και σκοπό τους την ανατροπή της κυριαρχίας της και την αντικατάστασή της από κάποια άλλη καλύτερη και ηθικότερη.

Η νοοτροπία "των παντοδυνάμων" έχει τις ρίζες της στην ψευδή παντοδυναμία που νιώθει ένα παιδί στα πρώτα χρόνια της ζωής του, εκδηλώνεται σε κείνα, τα τόσο γνωστά σε όλους, πεισμωμένα και ανόητα επαναλαμβανόμενα "θέλω" των παιδιών και είναι δύσκολο να εξισορροπηθεί στον βαθμό που οι γονείς δεν έχουν εξοικειωθεί οι ίδιοι με την αδυναμία τους, συντηρούν την εικόνα της παντοδυναμίας τους και την μεταβιβάζουν με ποικίλους τρόπους στα παιδιά τους.

Εν ολίγοις βρίσκω,  η νοοτροπία των παντοδυνάμων να είναι το ειδοποιό στοιχείο της διαφοράς που μπορούμε να ανιχνεύουμε και να αποτιμούμε στους λόγους, στις συμπεριφορές, στις στάσεις και στις ποιότητες των ανθρώπων και του πολιτισμού που παράγουν. [Δείτε για παράδειγμα τον άνθρωπο του δημοτικού τραγουδιού, ακόμα κι αν αυτός είναι ένας αντρειωμένος, βρίσκεται εντός ενός ζωντανού κόσμου, ανθρώπων και πραγμάτων, που είτε του αντιστέκεται είτε τον συνδράμει, πάντως δεν είναι νεκρωμένος από την επέλαση της παντοδυναμίας του].

Βρισκόμαστε όμως στο τέλος αυτής της εποχής. Ζούμε τα τελευταία σκιρτήματά της. Παρατηρήστε ότι όλο το βαριά άρρωστο και θνήσκον σύστημα που ορίζει τις ζωές των ανθρώπων, κάνει τις πιο απεγνωσμένες προσπάθειές του να συντηρήσει αυτή την νοοτροπία των παντοδυνάμων, ωθώντας τους ανθρώπους να στοχεύσουν και να αποκτήσουν έστω κάτι μικρό και ασήμαντο π.χ. το τελευταίο μοντέλο μιας επίπεδης τηλεόρασης ή ενός κινητού, πείθοντάς τους ότι αξίζει να στρατευτούν στην επίτευξη ενός δήθεν τόσο σπουδαίου στόχου. Πρέπει πάση θυσία να μείνει ζωντανή  η νοοτροπία, και μάλιστα όσο οι άνθρωποι νιώθουν να εγκλωβίζονται σε τείχη, σε διάφορους ασφυκτικούς περιορισμούς, όσο ακρωτηριάζονται κι ο κόσμος γίνεται ανεξέλεγκτος και αδίστακτος, τόσο πιο πυκνό γίνεται το δίκτυο των επιμερισμών. Πρέπει πάση θυσία να μην διακοπεί αυτή η διαδοχή των παντοδυνάμων αλλά να μεταφερθεί και στην επόμενη γενιά σαν μέρος της κληρονομικότητάς της, σαν κουφότητα και τυφλότητα, σαν η κατ' εξοχήν αναπηρία....

Εμείς που μεγαλώσαμε μέσα σ' αυτή τη νοοτροπία και κληρονομήσαμε από τους γονείς μας τις ψευδαισθήσεις της παντοδυναμίας του ανθρώπου, ξέρουμε, κάποιοι από εμάς ξέρουμε, ότι ο κόσμος αλλάζει, καθώς οι οδυνηρές διαψεύσεις διαδέχονται η μια την άλλη.  Κρατάμε ακόμα στα χέρια μας την βαριά κληρονομιά της παντοδυναμίας σαν τεράστιο ογκόλιθο που κουραστήκαμε να κουβαλάμε. Δεν θέλουμε να την μεταδώσουμε σε κανέναν επόμενο... δεν υπάρχει κανείς αρκετά πρόθυμος και αφελής για να την παραλάβει... δεν πρόκειται να μας πιστέψει κανείς.... Κάποιοι από εμάς μη έχοντας πού να παραδώσουν τον ογκόλιθο νιώθουν ήδη να τους συντρίβει...

Ξέρω ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο κι επώδυνο, δεν βλέπω όμως άλλη λύση...
Ανάμεσα στην στράτευση για την επίτευξη οποιουδήποτε στόχου, ακόμα και αυτής της πολυπόθητης ανθρώπινης ευτυχίας και στον κίνδυνο της συντριβής επειδή τίποτε δεν μπορούμε να επιτύχουμε, η μόνη λύση που υπάρχει είναι να αφήσει κανείς κάτω τον ογκόλιθο της δική του παντοδυναμίας....
Τότε μόνο θα είμαστε ικανοί να αναγνωρίζουμε την ψευδαισθητική όσο και ελεγκτική παντοδυναμία των άλλων (κυβερνητών, σωτήρων, αστέρων, αγορών κλπ.) κι ίσως τότε αποκτήσουμε ξανά χέρια, μάτια, αυτιά, την χαμένη ουσιαστική γονιμότητά μας και την επαφή μας με το πραγματικό...












Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

_Mπέρτολτ. Μπρεχτ: η Εβραία

Η "Εβραία" είναι ο τελευταίος μονόλογος από το σπονδυλωτό έργο του Bertolt Brecht "τρόμος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ. Το έργο αυτό του Μπρεχτ αποτελείται απο 24 σκηνές-μονόπρακτα, που έγραψε ο Μπρεχτ εξόριστος μεταξύ 1935 και 1939 και περιγράφουν την τρομοκρατία και την άγρια φύση του ναζιστικού καθεστώτος. Η ελληνική μετάφραση αυτού του έργου του Brecht είναι του Μάριου Πλωρίτη και κυκλοφορεί σε βιβλίο από τις εκδόσεις Μωραίτης. Στο κείμενο αποτυπώνεται η εσωτερική ένταση του ατόμου που παίρνει μια απόφαση ενώ βρίσκεται στο χείλος της απελπισίας. Μέσα από την ανάγνωση του έργου στρέφουμε την προσοχή στα εκατοντάδες πρόσωπα της καθημερινότητας, τα οποία, δίνοντας έναν οριακό αγώνα επιβίωσης, αναδύονται ως σύγχρονοι/ες ήρωες και ηρωίδες του Brecht . Το ηχητικό ντοκουμέντο που δημοσιεύουμε παρακάτω είναι από την παράσταση που ανέβηκε το 1978 μαζί με άλλα πέντε μονόπρακτα διαφόρων άλλων συγγραφέων, από το Θίασο Λαμπέτη. Αν και το συγκεκριμένο ντοκουμέντο έχει ανέβ

_Κ.Π. Καβάφης : πρόσθεσις

Aν ευτυχής ή δυστυχής είμαι δεν εξετάζω. Πλην ένα πράγμα με χαράν στον νου μου πάντα βάζω — που στην μεγάλη πρόσθεσι (την πρόσθεσί των που μισώ) που έχει τόσους αριθμούς, δεν είμ’ εγώ εκεί απ’ τες πολλές μονάδες μια. Μες στ’ ολικό ποσό δεν αριθμήθηκα. Κι αυτή η χαρά μ’ αρκεί. (Από τα Κρυμμένα Ποιήματα 1877;-1923, Ίκαρος 1993) Σχόλιο :  Δεν θέλω να κάνω ανάλυση... ένα σχόλιο μόνο.. Υπήρξαν και υπάρχουν -ευτυχώς- πολύ αξιότεροι εμού αναλυτές, που έσκυψαν με γνώση και συγκίνηση πάνω στο έργο που μας άφησε ο μεγάλος Αλεξανδρινός. Πριν, όμως, μπω στα ενδότερα, λέω να κάτσω λίγο απ' έξω, να θαυμάσω το οικοδόμημα. Γενικά, καλό είναι να το κάνουμε αυτό. Μια πρώτη καταγραφή, μια εξωτερική εποπτεία, καθώς η μορφή περι-γράφει το περιεχόμενο και το περιεχόμενο χύνεται μέσα στη μορφή του, μας είναι πάντα χρήσιμη για να συνδεθούμε και να μείνουμε εντός του ποιήματος. Ας είναι... διάφορες σκέψεις...ή οδοί για την σκέψη, γενικώς... Αυτό λοιπόν το ποίημα του Κ.Π.Καβά

_ Γ. Σεφέρη, "κράτησα τη ζωή μου" : σπάραγμα μιάς ανάγνωσης

Τ' ανθισμένο πέλαγο και τα βουνά στη χάση του φεγγαριού η μεγάλη πέτρα κοντά στις αγριοσυκιές και τ' ασφοδίλια το σταμνί πού δεν ήθελε να στερέψει στο τέλος της μέρας και το κλειστό κρεβάτι κοντά στα κυπαρίσσια και τα μαλλιά σου χρυσά' τ' άστρα του Κύκνου κι' εκείνο τ' άστρο ό Αλδεβαράν. Κράτησα τη ζωή μου κράτησα τη ζωή μου ταξιδεύοντας ανάμεσα στα κίτρινα δέντρα κατά το πλάγιασμα της βροχής σε σιωπηλές πλαγιές φορτωμένες με τα φύλλα της οξιάς, καμιά φωτιά στην κορυφή τους· βραδιάζει. Κράτησα τη ζωή μου˙ στ' αριστερό σου χέρι μια γραμμή μια χαρακιά στο γόνατο σου, τάχα να υπάρχουν στην άμμο του περασμένου καλοκαιριού τάχα να μένουν εκεί πού φύσηξε ό βοριάς καθώς ακούω γύρω στην παγωμένη λίμνη την ξένη φωνή. Τα πρόσωπα πού βλέπω δε ρωτούν μήτε ή γυναίκα περπατώντας σκυφτή βυζαίνοντας το παιδί της. Ανεβαίνω τα βουνά· μελανιασμένες λαγκαδιές˙ o χιονισμένος κάμπος, ως πέρα ό χιονισμένος κάμπος, τίποτε δε ρωτούν μήτε o καιρός κλειστός