_Criminal Minds: το προφίλ των εγκληματικών νόων (1)

Το Criminal Minds είναι μια αστυνομική τηλεοπτική σειρά, η οποία ξεκίνησε το 2005 ως παραγωγή του αμερικανικού CBS και έκτοτε έχει γνωρίσει μεγάλη επιτυχία, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην χώρα μας όπου προβλήθηκε σε διάφορα τηλεοπτικά κανάλια και τελευταία καθημερινά στο OPEN, μετά τις 12 τα μεσάνυχτα. Στη χώρα μας προβάλλεται ο 8ος κύκλος της σειράς ενώ στο εξωτερικό έχουν ήδη φτάσει στον 12ο, που πάει να πει κάποιες εκατοντάδες επεισόδια, των εξήντα (ή και κάτι παραπάνω) λεπτών έκαστο. 

Τι το ενδιαφέρον; θα αναρωτηθεί κάποιος.

Είναι γνωστό ότι  η αστυνομική λογοτεχνία, οι ιστορίες τρόμου και τα παρόμοια, από την Αγκάθα Κρίστι έως τον Στήβεν Κινγκ, στον πυρήνα τους αισθητοποιούν την έννοια του κακού, την δύναμη και τις ποικίλες εκφάνσεις του και ως εκ τούτου, ως νεωτερικό αφηγηματικό είδος,  δικαίως κατέχουν μια θέση μέσα στην λογοτεχνική παραγωγή.
Το ενδιαφέρον αυξάνει όταν αυτές οι ιστορίες γίνονται σειρές ή ταινίες, που παράγονται από την άλλη μεριά του Ατλαντικού και διανέμονται παγκοσμίως, δημιουργώντας "σχολή" ή τάση, διότι μας δίνουν κωδικοποιημένα το πώς η υπερδύναμη του πλανήτη, κάθε φορά και σε κάθε εποχή, αντιλαμβάνεται το "κακό".  Και αν, όπως έχει ειπωθεί, όλη η ιστορία της ανθρωπότητας θα μπορούσε να  διαβαστεί ως η μάχη με το κακό, τότε αυτές οι σκηνοθετικές αποτυπώσεις μας δίνουν μια καλή περιγραφή του πώς εννοείται το "κακό" σήμερα, απέναντι στο οποίο οι δυνάμεις του "καλού" οφείλουν να επαγρυπνούν και να στρατεύονται.

Έτσι, ενώ σε παλαιότερες δεκαετίες η υπερδύναμη του πλανήτη εννοούσε το κακό ως συνώνυμο με τον εξωτερικό κίνδυνο που αντιπροσώπευαν οι χώρες του "παραπετάσματος" και η δράση περιλάμβανε μυστική διπλωματία, κατασκοπεία και τον ανταγωνισμό των συστημάτων που επέβαλε ο "ψυχρός πόλεμος", σταδιακά εμφανίστηκαν άλλες πηγές του "κακού" όπως για παράδειγμα κάποιος παρανοϊκός επιστήμονας ή πάμπλουτος συντελεστής, οι οποίοι στα κρυφά απεργάζονταν  την κυριαρχία του κόσμου και απειλούσαν με καταστροφές μαζικής κλίμακας. Απέναντι σε αυτά τα μοτίβα του "κακού" αντιπαρατάσσονταν αντίστοιχα "καλοί" ήρωες όπως ο κοσμοπολίτης Τζέιμς Μποντ στην πρώτη περίπτωση ή ο υπερφυσικός Σούπερμαν, ο Σπάιντερμαν κλπ. στην δεύτερη, και το έθνος ή/και ο "ελεύθερος" κόσμος σώζονταν. Σε κάθε περίπτωση το "κακό" εντοπιζόταν σε κάτι έξωθεν των οργανωμένων κοινωνιών και των ατόμων. 

Τι αλλάζει σ' αυτό και πώς, λοιπόν, εννοείται το "κακό" στο Criminal Minds;

Τώρα το "κακό" εντοπίζεται σε ένα mind, σε ένα νου, ο οποίος "σκέφτεται" αφύσικα, παρανοϊκά, διαβολικά. Ο νους αυτός που ανήκει σε έναν κοινό και ασήμαντο άνθρωπο,  μπορεί να βρίσκεται παντού, σε κάθε πόλη ή γειτονιά, ζει ανάμεσά μας μια φαινομενικά φυσιολογική ζωή έως ότου κάποιο τυχαίο γεγονός (π.χ. μια απόλυση ή μια επέτειος κλπ) πυροδοτεί μια προϋπάρχουσα εγκεφαλική ή ψυχική δυσλειτουργία και η κατάσταση βγαίνει εκτός ελέγχου. Ο φορέας αυτού του εγκληματικού νου, ο εγκληματίας, γίνεται ένας sirial killer και δρα απολύτως βίαια, σαδιστικά, απρόβλεπτα. Επιλέγει, κατά κανόνα, τα θύματά του τυχαία, δίχως να σχετίζεται μαζί τους, υπακούοντας σε ένα τύπο ή σε μια τελετουργική επιλογή εντελώς αυθαίρετη  που κατανοεί μόνο ο ίδιος. Το να βρεθεί κάποιος μπλεγμένος σε μια τέτοια ιστορία είναι θέμα διασταύρωσης του δρόμου του με τον δρόμο του εγκληματικού νου. Το έγκλημα έτσι γίνεται παντελώς αδικαιολόγητο και στερείται κάθε λογικής αφού δεν προκαλείται από κάποια σχέση ανάμεσα στο θύτη και το θύμα που δεν πήγε καλά (π.χ. φθόνος, εκδίκηση, χρήμα κλπ.). Τα θύματα είναι άγνωστα και αθώα ή εάν βαρύνονται με κάτι, αυτό θα μπορούσε να αφορά εξίσου και κάποιον άλλο σαν αυτά (π.χ. μια οικογένεια απήχθη και κακοποιήθηκε τελετουργικά επειδή τα μέλη της είχαν μεταξύ τους μυστικά, πράγμα που δεν θα έπρεπε να υφίσταται, κατά τον εγκληματικό νου). "Απλοί πολίτες. Κανείς δεν είναι ασφαλής" , λέει ο Χότσνερ (θα δούμε παρακάτω, ποιός είναι αυτός)...

Έτσι εννοημένο το έγκλημα ενός τέτοιου νοός είναι ριζικά ανήθικο και επειδή κάθε εγκεφαλικό κέντρο ελέγχου της ηθικής συμπεριφοράς έχει διαταραχθεί, αυτοί οι εγκληματίες δεν μπορούν να νιώσουν καθόλου οίκτο, τύψεις ή να μεταμεληθούν. Πολλοί απ' αυτούς ακόμα κι όταν συλλαμβάνονται δεν δείχνουν να κατανοούν τον λόγο της σύλληψής τους, κάποιοι απ' αυτούς φαίνεται ότι ακόμα κι αν μείνουν για χρόνια έγκλειστοι στις φυλακές παραμένουν το ίδιο αμετανόητοι και διαταραγμένοι, ενώ ελάχιστοι την στιγμή της σύλληψής τους αυτοκτονούν. Σε πολλούς επιβάλλεται η θανατική ποινή ως εύλογη, κατά τα αμερικάνικα ειωθότα, ενώ ποτέ δεν γίνεται αναφορά στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης, ένα στοιχείο που συνήθως οι αμερικάνικες αστυνομικές σειρές, όπως τις ξέραμε μέχρι τώρα, περιελάμβαναν (π.χ. υπήρχε κάποιος εισαγγελέας ή οι κατηγορίες έπρεπε να στοιχειοθετηθούν σύμφωνα με τους κανόνες ενός συστήματος που λαμβανόταν υπόψη κ.ο.κ.).

Τα εγκλήματα τώρα που διαπράττονται είναι χαρακτηριστικό ότι δεν γίνονται άπαξ. Ακολουθούν μια κλιμάκωση και μια επαναληπτικότητα. Κι αν δεν συλληφθούν εγκαίρως οι εγκληματικοί νόες, τότε μιλάμε για εκατόμβες θυμάτων... δεν υπάρχει όριο. Αυτό δε που τα κάνει ξεχωριστά  από άλλα εγκλήματα είναι η ασύλληπτη βιαιότητά τους. Θα δώσω δύο παραδείγματα από πρόσφατα επεισόδια που παρακολούθησα για να καταλάβετε τι εννοώ. Σε ένα επεισόδιο, κάποιος εγκληματικός νους, απήγαγε ανυποψίαστους ανθρώπους τους οποίους ακρωτηρίαζε στο δεξί τους πόδι από το γόνατο και προσπαθούσε να συγκολλήσει το κομμένο μέλος του ενός στον άλλον, σε μια προσπάθεια να κάνει ένα κομμένο ξένο μέλος να κινηθεί σαν φυσιολογικό. Βέβαια όταν πολλά  από τα θύματα πέθαιναν  ο "χειρούργος" τα πέταγε κάπου στο δρόμο. Στόχος του ήταν να βρει την χειρουργική μέθοδο που θα εφάρμοζε για να θεραπεύσει την γυναίκα του η οποία είχε χάσει το δεξί της πόδι. Ένας άλλος ο οποίος ζούσε την απόλυτη ψύχωση, απήγαγε ανθρώπους τους οποίους μετέτρεπε σε ζωντανές μαριονέτες σε ένα θέατρο του τρόμου, εξαρθρώνοντας με μεσαιωνική τροχαλία τις αρθρώσεις τους και καρφώνοντας στα χέρια και τα πόδια ξύλα για να τους κινεί μηχανικά όπως οι κούκλες σε ένα κουκλοθέατρο κ.ο.κ. Οι σκηνές είναι αποτρόπαιες, μακάβριες, αιματηρές, ωμές, ασύλληπτης φρίκης.... Επομένως δεν μιλάμε για απλούς φόνους, σαν αυτούς που οι άνθρωποι κάνουν, που συμβαίνουν κάποια δύσκολη ή κακή στιγμή και που τυγχάνουν υπεράσπισης, επειδή ως εγκλήματα και αναμενόμενα είναι και μπορούμε να τα κατανοήσουμε ως εντασσόμενα στην ανθρώπινη συνθήκη.

Στο "Criminal Minds" επιχειρείται μια πύκνωση και ένας εντοπισμός. Πυκνώνεται ό,τι "κακό", "επικίνδυνο" ή "διεστραμμένο" υποτίθεται ότι εμπεριέχει η ανθρώπινη φύση, γίνεται ένα ανεξάλειπτο στοιχείο παραφροσύνης, το οποίο ταυτίζεται με την τρέλα και εντοπίζεται στον εγκέφαλο. Παραβλέπεται έτσι ότι οι ψυχιατρικά ασθενείς σε σύγκριση με τον υπόλοιπο πληθυσμό έχουν πολύ μικρότερη εγκληματική συμπεριφορά και τονίζεται ότι ο κίνδυνος για τον πολιτισμό, την ειρήνη, την ασφάλεια και την τάξη, οφείλεται εν πολλοίς στην "άγνωστη" λειτουργία του εγκεφάλου και την χημική ανισορροπία του. Είναι η ανεξέλεγκτη δομή και δράση του εγκεφάλου που κάνει την διαφορά και μετατρέπει κάποιον σε "τέρας" και όχι οι συνθήκες της βίας, της κακοποίησης, της φτώχειας, της εγκατάλειψης, της έλλειψης επικοινωνίας, της εκμετάλλευσης, της γενικότερης εξάρθρωσης και απανθρωποίησης του σύγχρονου κόσμου, που θεωρούνται πλέον δεδομένες και φυσικώς ισχύουσες για όλους.  Μύθοι που βολεύουν πάρα πολύ τους κατασταλτικούς μηχανισμούς, όχι μόνο στον στιγματισμό αλλά στην δαιμονοποίηση των "διαφορετικών" και  τις φαρμακοβιομηχανίες.(για περισσότερα δες: Ερευνώντας την δεοντολογία και εκθέτοντας τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων).

Εννοείται, λοιπόν, ότι απέναντι σ' αυτά τα εγκλήματα, τα  "μέτρα", που μέχρι τώρα, μπορούσε να πάρει μια κοινωνία αποδεικνύονται παντελώς ανίσχυρα.

Ποιά είναι, λοιπόν,  κατά το σήριαλ, είναι η απάντηση στον "εγκληματικό νου" ;

Στο επόμενο....